Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

163
дағдыларын  меңгерген  адам  еркін  нығайтады,  сабырлылықты 
дамытады, ағзаның қорын тиімді пайдаланады, аз күш жұмсап 
еңбектенеді, өз сезімдеріне, ойларына және істеріне ие болады, 
адамдармен қарым-қатынасын жақсартады, оған қоршаған орта 
қызықты және әдемі болып көрінеді.
Психомоторлық  жаттығу
  -  аутогендік  жаттығулардың 
тыныштандыратын  немесе  жұмылдыратын  бөлігінің  қысқар
-
тылған нұсқасы. Ол дене жаттығулардың әртүрлі түрлеріне, сон
-
дай-ақ тікелей еңбек және күнделікті жағдайларда пайдалануға 
болады.
Автогендік  жаттығулардың  ерекшелігі  -  ол  өздігінен  жүзе
-
ге асырылуы мүмкін. Бұл әдіс өзін-өзі сендіру арқылы дененің 
жеке  қызметтеріне  әсер  етуге  мүмкіндік  береді.  Психикалық 
өзін-өзі реттеу арқылы эмоционалық қозғыштық деңгейін қал
-
пына  келтіруге  және  оңтайландыруға  болады,  ішкі  қызметтік 
қорын,  бірінші  кезекте,  ОЖЖ-ны  жұмылдыру,  жоғары  психи
-
калық  және  денеге  түсетін  ауырлықты  меңгеру,  психикалық 
күйзелісті жеңілдету немесе азайту. Психикалық өзін-өзі реттеу 
шаршаудан айырылуға, ұйқысыздықты болдырмауға, күш-қуат
-
ты, психикалық және физикалық еңбекке қабілеттілігін қалпына 
келтіруге көмектеседі.
Психикалық өзін-өзі реттеудің мәні, өз ағзасын білу процесін
-
де жинақталған сезімдерді адам өзінің психикалық жағдайына 
және бүкіл ағзасына әсер ету үшін жүйелі жаттығуға негіздел
-
ген. Қол жеткізілген нәтиженің көрсеткіштері босаңсу мен фи
-
зикалық жайлылықпен бірге дене салмағын сезіну болып табы
-
лады.
Әрбір іс жүзінде сау адам өзін-өзі реттеу әдістерін меңгерудің 
алғышарттарын ұстанады. Ол үшін, ең алдымен, өз мінезіңнін 
оң қасиеттері мен ерекшеліктерін нығайтатын және қолдайтын, 
өзін-өзі  сендіру  формуласы  топтамасын  құрыныз,  екіншіден, 
сыртқы  кедергілерді  болдырмайтын,  босаңсуға  мүмкіндік  бе
-
ретін тыныш орта жасаңыз.
Классикалық аутогендік жаттығулар белгілі бір аймаққа не
-
месе дене мүшелерінің жүйесіне әсер етеді: бұлшықеттер, қан 
тамырлары,  жүрек,  өкпе,  асқорыту  органдары,  басы.  Қосалқы 
жаттығуларды  аутогендік  жаттығулар  басталғанға  дейін  игеру 
керек.  Олар  бұлшықеттердің  негізгі  топтарының  босаңсу  дағ
-
дыларын дамытуға бағытталған (11-кесте).
Психомоторлық жаттығу үш бөліктен тұрады:
АУТОГЕНДІ
ЖАТТЫҒУ

164
1)  зейін кою;
2)  бұлшықеттердің босаңсуы;
3)  белсенділікті қалпына келтіру.
Босаңсуға  арналған  жаттығулар  ыңғайлы  қалыпта,  жатып 
немесе отырғанда, орындықтың арқалығына шалқайып керілу 
қалпында орындалуы керек.
Жаттығу нәтижесі жаттығуға деген қатынасына тікелей бай
-
ланысты.
Жаттығу кезінде аутогендік жаттығу уақыты 4 минуттан ас
-
пауы керек. Аяқтағаннан кейін арнайы жұмылдыру жаттығула
-
рын жасау керек: қол мен аяқты бүгу және түзулеу, терең дем 
алу және дем шығару, көзді ашу.
Жүйке-психикалық күйзелістің шамадан тыс бұлшықет ты
-
рысуымен  үйлесетіні  есіңізде  болсын,  бұл  жүйке  жүктемесін 
одан  әрі  арттырады.  Бұлшықеттердің  босаңсуы  психикалық 
күйзелісті азайтуға әкеледі.
11 кесте.
 Шульц И. бойынша аутогендік жаттығудың қосалқы 
жаттығулары
Жаттығу түрлері
Болжамды формулалар
1. Тыныштандыратын
Мен сабрылымын
2.  Ауырлық сезімін 
қалыптастыру
Оң қолым өте ауыр. Сол қолым өте ауыр. 
Менің аяғым өте ауыр. Менің денем өте 
ауыр
3.  Жылулық сезімін 
қалыптастыру
Менің оң қолым өте жылы. Сол қолым 
өте жылы. Менің аяғым өте жылы, денем 
өте жылы
4.  Ішке арналған
Күнгей өрімі жылуды шығарады
5. Тыныс алуға 
арналған
Тыныс мүлдем тыныш. Оңай тыныс 
алады
6. Жүрекке  арналған
Менің жүрегім тыныш, ырғақты және 
сенімді жұмыс істейді
7. Басқа арналған
Беттің бұлшықеттері босаңсыған. Маңдай 
жағымды салқын
АУТОГЕНДІ
ЖАТТЫҒУ

165
Аш қарынға жаттығуға болмайды; сыртқы дыбыстарға мән 
бермей, жаттығуларды тыныш ортада өткізу ұсынылады.
Аутогендік  жаттығу  1932  жылы  неміс  психиатрымен  Иоганн  Генрих 
Шульц (1884-1970 жж.) әзірленген (53-сурет). Өз науқастарын бақылау 
кезінде, Шульц олардын гипноздың көмегінсіз тыныштық күйіне, босаң
-
су, жартылай және толық ұйқыға кіре алатындығын байқады. Бұлшықет
-
тің босаңсуы ауырлық сезімін тудырады және терінің қылтамырларының 
қанға толуы жылу сезімімен тудырады. Шульцтің аутогендік жаттығуы 
- осы сезімдерге оятуға арналған жаттығулар кешені.
Денсаулықтың басым түрлерін тәрбиелеу үшін 
психомоторлы  жаттығуларды  пайдаланған  жөн. 
Бұл  оқытудың  формуласына:  «Мен  сап-саумын» 
ұғымын  жаттығуға  қосу  бұған  мүмкіндік  туғыза
-
ды. Дене шынықтырумен жүйелі түрде шұғылдан
-
байтын  адамдар  үшін  психомоторлы  жаттығуды 
үйрену қиын, себебі қозғалысты басқаруда прсихо
-
физикалық  механизмін  құру  және  жетілдіру,  атап 
айтқанда  тырысу  мен  босаңсу  қозғалыстарын  ал
-
мастыра отырып орындау кезінде жүйелі жаттығу 
процесінде өтеді.

жүктеу/скачать 34,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: