Оқулық Егорина А. в., т б. Е25 География
жер қыртысын құрайтын заттар
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
География 7 сынып Егорина
| 2. жер қыртысын құрайтын заттар.
Жер қыртысын толтырып жатқан табиғи денелерді тау жыныстары құрайды. Тау жынысын құрайтын зат- тар – минералдар. Тау жыныстары мен минералдардың алуан түрлілігі олардың түзілу жағдайларына байланысты. Жер қабатын құрайтын барлық тау жыныстары тегіне қарай үлкен үш топқа бөлінеді: жоғарғы – шөгінді , ортаңғы – гранитті және төмен- гі – базальтты . Шөгінді қабат негізінен, әктас, қиыршықтас, құм, саздан құралған. Гранитті қабат, граниттен түзілген (гранит – «дән» деген мағынаны білдіреді). Базальт-базальттан түзілген (базальт – «темірі бар тас» деген мағынаны білдіреді). Қабаттардың бұлай орналасуы кездейсоқтық емес, белгілі бір заңдылық бойынша орналасқан. Яғни заттардың тығыздығына байланысты рет-ретімен орналасады. Жер сілкінісі кезінде, бірдей күшпен сілкінудің тербелу жылдамдығы, тығыздығы әртүрлі жыныстарда бірдей болмайды. Гранит қабаты көбінесе, тығыздығы аз дала шпаты, слюда сияқты заттардан түзілген. Ал базальт қабаты, магнетит, лабрадор, оливин және басқа тығыз заттардан түзілген. Сондықтан да базальт қабаты граниттің астында орналасқан. Жер қыртысы қалай қалыптасты? Жер қыртысы алғашқы мантияның құрамындағы заттардан балқып пайда болған. Осы кезде гранит және 12-сурет . Жер қыртысының құрылысы 32 базальт қабаттары бөлініп шыққан. Уақыт өте жер қыртысы физи- калық-химиялық үрдістердің, ауаның, судың және тірі организмдердің іс-әрекетінен біршама өзгерістерге ұшырады. Шөгінді қабат кейінірек пайда болды. Құрлық бетінде, мұхит және теңіз табандарындағы шөгінді жыныстар, жыныстардың үгіліп, бір жерге жинақталуынан пайда болды. Жер қыртысының қалыңдығы барлық жерде бірдей емес. Жер қыр- тысының екі типі бар: материктік және мұхиттық . Мұхит астындағы жер қыртысы көбінесе екі қабаттан тұрады. Шөгінді жыныстар базальт жыныстардың үстінде орналасады. Гранитті қабат кездеспейді немесе өте жұқа әр жерде ғана болуы мүмкін. Мұхиттық қыртыстың қалыңдығы 5-10 км. Материктік қыртыс, қалың және үш қабаттан тұрады. Материк астындағы қалыңдығы 70-80 км. Жердің ішкі құрылысын оқып үйрену не үшін қажет? Жердің ішкі құрылысының орналасу құпиясын анықтау арқылы, ғаламшарымыздың қалыптасуын және материктер мен мұхиттардың пайда болуын, дұрыс түсінуімізге мүмкіншілік береді. Сонымен бірге, жер сілкінісі және жа- нартаулардың атқылауы сияқты литосфералық катаклизмдердің алдын алуда, пайдалы қазбалардың түзілуін және олар- дың орналасқан жерін анықтауда өте қажет. Өзіңді тексер! 1. Есте сақтауың бойынша (дәптерге жаз), жер қыртысының құрылысын анықтайтын құрал. 2. Жер қыртысының құрамы Еске түсір! 1. Химиялық элементтер дегеніміз не? 2. Қандай заттарды қалыптастырады? 13-сурет. Жер қыртысының сызбасы жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|