нәрестені дүниеге экелу сияқты кызметгерін түсіну деген сөз. «¥лы сөзде ұят жок» дейді казак. Жоғарыда аталған нәрселер адамдық келбетті төмендетіп жібермейді (томен ұғымын амбивалентгі магынада колданып тұрмыз). Тұлганын фэниден бакиға дейінгі тіршілігінде аса маңызды оқиғалар мен оларды атап өту астарында «төменгі тэн» кұндылыктары тұр (куда түсу, үйлену, шілдехана, тұсау кесу, кайтыс болу, ас беру). Халык дәстүрінде астан жоғары кұндылык сирек кездеседі. Сөйтіп төменгі жоғарғы больш шыға келеді. Тек адам санасында төменгі дене кұнсыздандырылып, тыйым салынған игіліктерге айналып келеді. Халык түсінігінде, тэн тұрмыстык жиі қолдануда біртіндеп карадүрсінделуі мүмкін, ол тоғышар адамдардьщ топастыкпен кайталайтьш нэпсікумарлыгына айналуы да ғажап емес. Бірак тэнді бұл үшін жаратылған жок, тән құмарлыгын рухани бастаулардан алыстату дұрыс емес. Исламның тарауы барысында жаксылык пен жамандык туралы түсініктер түбегейлі өзгерді: жаксылык - бұл ислам кағидаларына қарсы 269
келмейтіндер, ал жамандық - бұл соларға кайшьшыкта болатындар. Міне осы көзкарас тұғырынан адам кылыктары бағаланады, жэне сондыктан кім болса да тағайындалған дәстүрлерді бұзуға, оларға карсы тұруға батылдары, шамасы жете алмады. Сонда да ислам дүниені түсіндіру мен казак моралының бірден-бір кайнары болып шыкпады. Халык кашанда, оның негізінде дұрыс мағына мен акьшға сай әрекеттер жаткан, моральды жактады. Халық даналығы былай дейді: «Адам тегінен емес, ол тіршілігінің барысында бұзылады», акылға сай өмір - бұл, оларды адам өзінде мәпелейтін жэне соларға сай