(орта
американдык,
андтык);
өзгелерден
туындамайтын (шумер-аккад, мысыр, эгей жэне т.б.); өзгелерден
туындайтын (сириялық, африкандық, православиелік-христиандык жэне
286
т.б.).
Өркениеттердің көпшілігі
адамзаттык
прогрестің, әлемдік
тарихтың біртұтас ағынына қосылып кетеді.
Бүкіләлемдік тарих және мәдениет. И. Гердер, К. Ясперс. Неміс
философы Иоганн Готфрид Гердер (1744-1803) өзінің “Адамзат тарихы
философиясының идеялары” деген еңбегінде тарих та табигат сиякты
катаң зандарга багына отырып, белгілі бір тарихи жагдайлармен дамиды
деген концепцияны ұсынды. Тарихтағы прогресс заңы табигаттың
прогресс заңына негізделген. Бұл еңбекте адамзат тегінің тарихы біздің
планетаның тарихынан басталады. Гердер оның шығу тегі мен ғалам
жүйесіндегі орнын сипаттайды. Элем белгілі бір сатылардан өтетін
үнемі
даму
үстіндегі
бүтіндік,
тұтастык
күйінде
көрінеді.
“1. Материяның ұйымдасуы - жылу, от, жарық, ауа, су, жер, тозаң,
ғалам, электр жэне магнит күштері. 2. Қозғалыс, тартылыс жэне
тебілістің барлык заңдары бойынша Жердің ұйымдасуы. 3. Тірі емес
заттардың - тас, түз, т.б. ұйымдасуы. 4. Өсімдіктердің - тамыр, жапырак,
гүл, күштердің ұйымдасуы. 5. Жануарлар: денелер, сезімдер. 6. Адамдар
- зерде, акыл-ой. 7. Әлемдік жан: барлығы”. Гердер үшін бұл схема
үздіксіз жетілуші “дамудың тізбегін” білдіреді.
И. Гердердің еңбегінде негізгі орынды коғамдык дамудың заңдары
мәселесі апады. Қоғамдык дамудың себехтгерін ол ішкі жэне сырткы
факторлардың өзара әрекетінен көруге тырысты. Сырткы факторлар -
Достарыңызбен бөлісу: |
