үлкен рөл аткарады. Ол бір жағынан шешімдер мен іс-әрекеггің тиімділігіне сілтесе, екінші жағынан сәтсіз кадамдар мен кимылдардан 304
сактайды; бұл тұрғыда жағымсыз тэжірмбенің де пайдасы жағымды тәжірибеден бір де кем емес. Эстетикалык дэстүрлерді, оның ішінде жүріс-тұрыс нормаларын да практикалык тәжірибе теріске шығара алады. Мысалы, мұсылмандыктың калыптасуы екіжакты процесті туғызды: мұсылмандыкка дейін болған жүріс-тұрыс нормаларының бір бөлігі сәйкес символикаға еніп, діни колдауға ие болса, ал калғандары бастапкыда қайшылыкты катынас тудырып, бірте-бірте жойылды. Эстетикалык мәдениеттің пайда болу себептерін терең әрі толык айкындамай оның мәнін үғыну мүмкін емес. Бүл феномен кездейсок кұбылыс па, элде кажеттілік пе? Ағартушыларда, мысалы И.Кантта оның жауабы мынадай: адам бойындағы эстетикалык мәдениетке, эстетикалык кабылдаудың дамуына деген кажеттілік оның (адамның) жаратылу актінің өзінде-ак жүзеге асады. Адамзат дамуының бастапкы кезендерінде әлемді эстетикалык игеру адам әрекетінің утилитарлык кызметімен тікелей байланысты болғандығын еске түсірейік. Адам санасының, шығармашылыктың мүмкіндіктері мен күралдарының шектеулігі бұл әрекет түрінен тыска шығып кетуге мүмкіндік бермеді. Көптеген зерттеушілердің, антропологтардың, этнографтардың, мәдениет тарихшыларының, эсіресе Л.Морганның еңбектерінде ерте кауымдастыктарда өміркамына деген кажеттілік накты өмірлік мақсаттарға рационалды жолмен жетудің