Құзырет пен құзыреттіліктің анықтамасы

18 
 
құзырет; 
 - іс-әрекеттің нәтижесін басқаруға негізделген 
құзырет. 
Жас  еуропалықтар  меңгеруі  тиіс  бес  кілтті 
құзыреттерді анықтау: 
-демократиялық институттарды дамыту үшін 
саяси және әлеуметтік құзыреттер; 
- полимәдени ортадағы өмір үшін құзыреттер; 
- ауызша және жазбаша коммуникацияның 
шеберлігі; 
- ақпаратты қолжетімділік құзыреттер; 
- өмір бойы білім алуға қабілеттілік. 
СоветЕвропы,  Hutmacher  Walo. 
Key  competencies  for  Europe  // 
Reportof  the  Symposium  Berne, 
Switzerland 
27-30 
March, 
1996.Council 
for 
Cultural 
Co-
operation  (CDCC)  a  Secondary 
Education  for  Europe.  Strasburg, 
1997. 
Құзыреттер  тым  кең  қарастырылатын 
ауқымда жағдаяттың - адекватты мүмкіндіктер 
әлеуеті  ретінде  түсіндіріледі.  Құзырет  нақты 
бір  білім  алушының  салыстырмалы  білім 
берудегі  жетістігі,  кең  мәнмәтіндегі  кәсіби, 
мәдени, 
экономикалық 
және 
әлеуметтік 
қатынастарда 
өзіндікәрекеттеріне, 
жауапкершілікке  деген  қабілеттілігі  мен 
жарамдылығы. 
Стандарты 
в 
европейском 
профессиональном  образовании: 
характеристики 
компетентностного подхода 
Құзыреттердің үш түрі анықталады: 
- кәсіби; 
- тұлғалық (жеке); 
- әлеуметтік.  
Кәсіби құзыреттер мақсатқа бағытталған білім 
мен  білік  негізінде  түлектердің  дайындығы 
мен 
қабілеттерін 
(«істің» 
талаптарымен 
сәйкестікте),  әдістемелік  ұйымдастырылған, 
сәйкес  мәселелер  мен  тапсырмаларды  өз 
бетінше  шеше  алуымен  қатар,  өзіндік  іс-
әрекеттің нәтижелерін  бағалауды білдіреді. 
Учебный 
план 
(стандарт), 
принятый  в  ФРГ  1  декабря  2000 
года 
Жоба  аясында  барлық  дәрежелер  үшін  жалпы 
құзыреттер 
кешенін 
анықтау 
әрекеті 
қабылданды.  Бастапқыда  жоғары  білім  беру 
институттары  мен  компанияларына  маңызды 
деп  белгіленген  85  білік  пен  құзыреттердің 
тізімі  құрылды.  Жұмыс  жіктеулері  бойынша 
олар үш категорияға бөлінеді: 
- инструменталдық; 
- тұлғалық; 
Проект 
«настройка 
образова-
тельных  структур»  (европей-ская 
комиссия, европейская ассоциация 
университетов,  в  проекте  приняли 
участие  университеты  из  всех 
стран-участниц 
болонского 
процесса) 
- жүйелілік. 
Инструменталдық  құзыреттер  -  когнитивті 
қабілеттер,  идеялар  мен  ой-ниеттерін  түсінуге 
және  қолдануға  қабілеттілік;  әдіснамалық 
қабілеттер,  қоршаған  ортаны  түсінуге  және 
басқаруға қабілеттілік;  уақытты ұйымдастыру, 
білімберу 
стратегияларынқұру, 
шешім 
қабылдау  мен  мәселелердің  түйінін  табу; 
технологиялық 
біліктер, 
техниканы 
пайдалануға қатысты біліктер; 
 
 

19 
 
компьютерлік  дағдылар  және  ақпараттық 
басқару  қабілеттері;  лингвистикалық  біліктер, 
коммуникативтік құзыреттер. 
Нақтыланған кешен төмендегілерді қамтиды: 
- талдауға және сараптауға деген қабілеттілік; 
-  ұйымдастыруға  және  жоспарлауға  деген 
қабілеттілік; 
- негізгі жалпы  білім; 
- мамандық бойынша негізгі білім; 
- ана тіліндегі коммуникативтік дағдылар; 
- қарапайым коммуникативтік дағдылар; 
-  ақпаратты  басқару  дағдылары    (әр  түрлі 
әдебиет көздерінен ақпараттарды алабілу және 
оны талдауға қабілеттілік); 
- мәселелерді шешуге қабілеттілік; 
- шешім қабылдай білуге қабілеттілік. 
 
Құзыреттер: 
- 
когнитивті, 
әдіснамалық 
қабілеттерді, 
технологиялық 
және 
лингвистикалық 
біліктерді 
қамтитын 
инструменталдық 
құзыреттер; 
-  сезімдерді  білдіруге,  сынға  және  өзін-өзі 
сынауға  қабілеттілікпен,  сонымен  қатар 
командада  жұмыс  жасау  білігі  тәрізді 
әлеуметтік 
біліктермен 
байланысты 
тұлғааралық құзыреттер; 
- 
тұтас  жүйеге  жанасатын  білік  және 
қабілеттер ретіндегі жүйелі құзыреттер; 
-  біртұтас  жүйеге  жанасатын  білік  және 
қабілеттер ретіндегі жүйелік құзыреттер. 
Tuning project 
Құзыреттердің түрлері: 
- түйінді (кілттік) (key skills, 
- белсенді (core skills), 
- негізгі(base skills). 
Компетентностная 
мо-дель 
в 
образовании Велико-британии 
Құзыреттілік компоненттері: 
- адами іс-әрекеттерге қатынас бойынша білімді 
орындайтын құзыреттер; 
-  білім  сипаттама  (қоршаған  әлемді  және 
адамның ішкі жағдайын сипаттау); 
- білім-түсіндіру (теориялық деңгейден шығу); - 
білім, жорамал, болжам; 
- білім –intervention (үдеріске белсенді араласу); 
Компетентностная 
мо-дель 
в 
образовании США (профессор Дж. 
Стретч) 
 
- бақылаушы білім (таным үдерісін басқару); 
- білік; 
- сыни ойлау білігі; 
- кооперативтік білік, яғни, ұжымда бола білу 
мен командада жұмыс жасау; 
-  саналы  және  дұрыс  таңдау  жасай  білу 
білігі. 
 
Құзыреттіліктің үш негізгі топтары: 
- жалпы; 
- кәсіби; 
В.И.Байденков 
Болонский 
процесс: 
Проблемы, 
опыт, 
решения. 
– 
М.: 
Исследова-

20 
 
- академиялық. 
тельский  центр  проблем  качест-ва 
подготовки  специалистов,  2006.–  
с. 
Құзыреттілік  –  адамның  зиятты  және 
тұлғалық 
шарттасқан 
әлеуметтік-кәсіби 
сипаты, 
білімге 
негізделген 
өзекті, 
қалыптастырылатын жеке тұлғалық сапа. 
И.А.Зимняя.  Единная  социально-
профессиональная компетентность 
выпускника 
университета: 
понятие, 
подхо-ды 
к 
формированию  и  оценке/  И.А. 
Зимняя, Е.В.Земцова. – М.: 2008. – 
54 с. 
Құзыреттілік  –  белгілі-бір  саладағы  табысты 
қызмет үшін өз әлеуетін жүзеге асыруға деген 
(білім,  білік,  тәжірибе,  тұлғалық  сапалар  және 
т.б.)  талпынысы  мен  қабілетін  (дайындаған) 
сипаттайтын  жеке  тұлғаның  кіріктірілген 
қасиеті. 
Құзыреттіліктің үш  негізгі топтары: 
-  сәйкес  мамандықтар  базасы  болып  табылатын 
жалпығылыми саладағы құзыреттілік; 
- 
кәсіби  қызметтердің  кең  саласындағы 
құзыреттілік 
(түрлі 
мамандықтарға 
инвариантты) 
- 
кәсіби  қызметтердің  тар  саласындағы 
құзыреттілік (арнайы мамандырылған). 
Tatur  Y.Management  in  Higher 
Education 
TACIS 
Project 
Management  planning  of  education 
in 
Russia 
–  Burea  CROSS, 
Frederiksorg County, 1997. – 42р. 
 «Білім:  беті  ашылмаған  қазына»  атты  (1997)  ЮНЕСКО-ның 
баяндамасында  құзыреттілік  былайша  анықталады:  «Кәсіпкерлерге 
олардың  пікірлері  бойынша  материалдық  сипаттағы  осы  немесе    басқа 
операцияларды  жүзеге  асыру  білігімен  өте  жиі  ассоциацияланатын 
біліктілік  емес,  әлеуметтік  қылық,  топта  жұмыс  жасауға  қабілеттілік, 
тәуекелділікке  деген  бастамашылық  пен  сүйіспеншілік  секілді  әрбір 
тұлғаға  тән,  өз  алдына  біліктер  коктейлі  ретіндегі  құзыреттер 
қарастырылады [56]. 
БҰҰ 
сарапшыларының 
анықтауы 
бойынша, 
«құзыреттер» 
сипаттамасы  мамандардың  «синдромды  (нышанаттық)  формалар» 
құзыреттерін бағалауды  және осы фактіден оның принципиалды «анық 
емес табиғаты» шығатынын мойындайды.  
Біз  шетелдік  және  отандық  зерттеушілердің  «кәсіби  құзыреттілік» 
дифинациясына  түрлі  тәсілдемелерді  анықтағандығы  туралы  тұжырым 
жасай  аламыз.  Сонымен,  шетелдік  ғалымдар  өз  зерттеулерінде  оның 
тәжірибелік 
құрамдастарының 
мән-маңызын 
ашса, 
отандық 
ғалымдарымыз  тәжірибемен  қатар  теориялық  жағын  да  зерттейді 
(әдіснамалық тұғырлы, ұғымдарды анықтау, қалыптастыру жолдары). 
Құзыреттілік пен құзырет өзара ішкі және сыртқы шарттастырылған 
байланыста.  Құзырет  -өнімді  әрекеттің  нәтижелі  орындалуы  үшін 
саналы  түрде  жауапкершілікті  толықтай  сезінуге  дайындалу  және 
соғанқадам  жасау.  Құзырет  іс-әрекетте  өзін-өзі  реттеу  механизмдерінің 
көмегімен  жүзеге  асырылады,  сол  мезетте  студенттің  құзыреттілігі 
түрінде  көрініс  бере  отырып,  іс-әрекет  табыстылығын  анықтайды. 

21 
 
Құзырет  өзін-өзі  реттеу  механизмдерінсіз,  белгілі  бір  жағдаяттардағы 
мобилизациясыз  тек  қана  әлеуметтік  белсенділік  болып  қала  беруі 
мүмкін,  осындай  жағдайда  ол  жүзеге  асырылмайды,  іс-әрекет 
нәтижесінде  табысқа  жеткізілмейді.Өзін-өзі  басқарудың,  өзін-өзі 
реттеудің  дамытылған  механизмдерініңнақ  осы  жағдаяттары,  осы 
компонеттердіңбаршасының 
ықпалдылығын 
анықтаушы 
фактор 
болады[57]. 
Құзыреттілікті  іс-әрекетте  жүзеге  асырылған  құзырет  ретінде 
қарастыруға  болады.  Ол  іс-әрекеттің  нәтижелері  үшін  табыс  пен 
жауапкершілікті 
анықтайтын 
тұлғаныңкіріктірілген 
сипатының 
қызметінде (жағдаяттар) көрініс табады. 
Адамныңқұзыреттілігін 
бағалауда 
құрылымдық 
және 
функционалдық  критерийлерді  есепке  алуды  болжалдайтын  кешенді 
тұғыр қажет. 
Функционалды  критерийлерге  қызметтің  процессуалды  сипатын 
жатқызамыз:  шапшаңдық,  қарқындылық,  көлем,  іс-әрекеттер  мен 
тәсілдердің әр түрлілігі, ұсынылған тапсырмаларды орындау барысында 
субъектжүзеге  асырған  іс-әрекет  сипатының  нәтижелілігі:  белгіленген 
уақыт ішіндегі мақсатты әрекеттің атқарылу деңгейі және нәтижелердің 
сапасы. Құзыреттіліктің құрылымдық критерийлері сапасына білім беру 
деңгейі, қызмет тәжірибесі  (құзыреттіліктің аспаптық негізі), тұлғаның 
бағыттылығы, іс-әрекет мотивтері, қабілеттіліктері жатқызылады [58]. 
Біз түлектердің кәсіби құзыреттілігінің төмен деңгейінің басымдық 
етуші  себептерінің  бірі  кәсіби  құзыреттілікті  қалыптастырудың 
технологиясы  мен  жүйесінің  болмауы  болып  табылады  деп 
болжалдаймыз. Сондықтан заманауи білім беруде жоғары оқу орнының 
білім алушыларының кәсіби  құзыреттілігін қалыптастыру  үдерісі әдісін 
қайта  қарау  мен  жасақтау  қажеттілігі  туындап  отыр.Педагогикалық 
әдебиеттерді саралау нәтижесі кәсіби құзыреттіліктің мәні мен маңызын 
ашатын айтарлықтай көлемді зерттеулерді көрсетті. 
Болашақ  маманның  құзыреттілігі  және  оны  құраушы  құзыреттері 
жүйелі  білім  беру  болып  табылып,  жүйелілік  қағидалары  тұрғысынан 
қарастырылуы  тиіс.  Әдебиеттерге  жүргізілген  шолу  көрсеткендей,  бұл 
мәселеде  бірегей  тәсілдеме  жоқ.  Бұл  жағдайда  жүйелілік  тұғыр 
зерделенетін  пәндерді,  құбылыстар  мен  үдерістерді  жүйелі  тануға 
жағдай  жасады.Сонымен,  егер  құзыреттілік  түйінді  (кілтті)жүйе 
сапасында  қарастырылса,  онда  оның  қосалқы  жүйелері  онықұраушы 
құзыреттері, ал жоғары жүйе -маманның кәсіби құзыреттілігі болады. 
Түрлі  тұғырларды  қарастыруға  бағытталған,  жоғары  кәсіби  білім 
сапасына  қойылатын  нормативтік  және  заңнамалық  талаптар  біздің 
белгілеген  жалпы  және  жеке  әдіснамалық  принциптеріне  толық 
үйлесімділікте болғандықтан, біз педагогикалық бейіннің жоғары кәсіби 
білім беру сапасының параметрлерін анықтай аламыз. 

22 
 
Білім  беру  стандарттарын,  біліктілік  талаптарын,  функционалдық 
міндеттер  мен  педагогикалық  қызметінің  ақпараттық  негіздерін  талдау 
бізге келесідей негізгі жоғары педагогикалық құзыреттер көрсеткіштерін 
анықтауға мүмкіндік берді.  
1.Жеке тұлғалық сапалар саласындағы құзыреттілік: 
-эмпатиялық және әлеуметтік рефлексия; 
-комуникативтік құзыреттілік; 
-басқа 
көзқарастар  мен  пікірлерді  қабылдауға  ашықтық, 
идеологиялық емес ойлау; 
-жалпы мәдениет; 
-эмоцигеналдық тұрақтылық. 
Кәсіби  бейіннің  жоғары  педагогикалық  білім  беру  сапасының 
параметрі 1.2 кестеде келтірілген. 
2. 
Оқу 
әрекетінің 
мақсаттары 
мен 
міндеттерін 
қоюдағықұзыреттілік: 
-білім  алушылардың  оқу  әрекетіндегі  мақсаттары  мен  міндеттерін 
қоюдағықұзыреттілік; 
-сабақ  тақырыптарын  педагогикалық  мақсат  пен  міндеттерге 
аударудағы құзыреттілік; 
-білім  беру  мақсаттары  мен  міндеттерін  қою  барысындағы  білім 
алушылардың жас және жеке ерекшеліктерін есепке алу құзыреттілігі;  
-мақсаттар  мен  міндеттердің  қалыптастырылу  үдерісінебілім 
алушыларды қатыстыру мен қызықтырудағы құзыреттілік; 
-қойылған  мақсаттар  мен  міндеттерге  қол  жеткізу  критерийлерін 
анықтаудағы құзыреттілік. 
3.Оқу әрекетін мотивациялаудағы құзыреттілік: 
Кәсіби білім берудегі педагогикалық бейін параметрлері 1.2 кестеде 
көрсетілген.  
-оқу    (тәрбие)  әрекетіндегі  табыстылықты  қамтамасыз  етудегі 
құзыреттілік; 
-  оқу  мақсаттары  мен  міндеттерін  білім  алушылардың  тұлғалық 
маңыздылыққа түрлендіру құзыреттілігі; 
- білім алушылардың позитивті мотивацияжасау құзыреттілігі; 
-білім 
алушылардың 
мотивациялық 
деңгейін 
бағалаудағы 
құзыреттілік; 
-оқу және танымдық әрекеттерге білім алушылардың құндылықты-
мәнді бағыттылығын қалыптастырудағы құзыреттілік. 
4. Іс-әрекеттердің ақпараттық негізіндегі құзыреттілік. 
4.1 Оқыту пәніндегі құзыреттілік: 
1.2– кесте 

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: