Графика. Орфография. Орфоэпия
Палатализацияланған [а]-ның жазылуы
жүктеу/скачать 2,09 Mb. Pdf көрінісі
|
Н.-Уәлиев-МОНОГРАФИЯ
| Палатализацияланған [а]-ның жазылуы
Орфографиялық сөздікте берілуі Ұсыныс дүбара дүдамал ділда ділмар кіназсі күстана күшала мүбада мүбарак мүлайім мұттайым мінажат дүбәра, дүбәраға дүдәмал, дүдәмалға ділдә, ділдәға ділмәр, ділмәрға кінәз, кінәзсы күстәна, күстәналау күшәла, күшәлаға мүбәда, мүбәдаға мүбәрек, мүбәрекке мүләйім, мүләйімге мүттәйім, мүттәйімге мінәжат, мінәжатқа Бірінші буында <ә>, ал екінші буында палатализацияланған [а] дауыстысы келетін сөздердің жазылуы жоғарыда аталған сөздер типінен өзгеше. Бірінші буындағы тіл алды дауысты <ә>-нің әсерінен келесі буындағы [а] палатализацияланады, <а>-ның қосалқы реңкі [ә] ескерілмей, негізгі реңкі бойынша жазылады: жәннат, зәузат, нәпақа, пәтуа, тәурат, пәруай, пәруаз т.б. Қазақ орфографиясында бірінші және екінші буында ә арқылы белгіленетін сөздер бар: мәрмәр, сәруәр, зәмзәм, тәмәм, әзәзіл т.б. Бұл топтағы сөздердің екінші буынындағы ә әрпі арқылы таңбаланып тұрған дауыстыны палатализацияланған а деуге болмайды. Бұлай деуімізге себеп – екінші буынның тап бірінші буын тәрізді толық немесе біршама толық қайталануы. Кейбір позицияда дауыстылардың жуан-жіңішке оппозициясы «көмескіленеді» де, сол дыбыстың тіл алды дауыстысы немесе тіл арты дауыстысы екендігін ажырату едәуір қиынға соғады. Осындай ерекшелікке байланысты бірсыпыра сөздердің жазылуы практикада дұрыс шешімін таппай келеді (3-қосымша). |