Оқулық Алматы, 013 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 4,14 Mb. Pdf көрінісі
|
burunbetova genetika neg
| Пенетранттылық
– гомозиготалы күйде доминантты немесе рецес - сив ті генмен анықталатын белгінің дарабаста фенотиптік көріну ықти- малдығы. Плейотропия – геннің бір мезгілде ағзаның бірнеше белгілеріне əсер ету қабілеті. Полимерия – белгілі бір белгінің дамып көрінуін көптеген гендердің қамтамасыз ету құбылысы. Полисомик – хромосомаларының біреуінің үш немесе көбірек көшірмелері бар жасуша. Профаза – ядроның митоздық жəне мейоздық бөлінуінің бірінші фа- засы. Реакция нормасы – генотиптің табиғатына қарай ағзаның сыртқы орта жағдайларының өзгеруіне жауап беру тəсілі. Реверсия – алғашқы мутациямен өзгерген генетикалық ақпаратты қалпына келтіруші екінші мутация. Регрессия – биометрияда қандай да бір корреляциялық байланысы бар белгінің мəндері бойынша, екінші белгінің орташа көрсеткіштерін анықтау үшін қолданылатын функция. Регрессиялық талдау – зерттелетін белгілер арасындағы тəуелділікті бекіту формасы, регрессия функциясын анықтау, теңдеуді тəуелді айнымалының белгісіз мəнін бағалау үшін пайдалану. Рекомбинация – мейоздың жүруі барысында аллельді жұп ген- дердің ажырау жəне кроссинговердің нəтижесінде гендердің жаңа комби- нацияларының түзілуі. Рецессивті – гетерозиготалы күйде көрінбейтін аллель жəне ол аллелді бақылайтын белгі. Сперматогенез – сперматазоидтың дамуы. Сплайсинг – интрондардың гетерогенді ядролық иРНҚ транскрипция- сынан кейінгі модификация; интрондарды кесу жəне ақуыз синтезі үшін ақпарат жеткізуші; жетілген иРНҚ молекуласында экзондарды біріктіруді қамтамасыз етеді. Супрессорлық ген – өзінен басқа бір геннің белсенділігін тежейтін (ба- сып тастайтын) ген. Теломера – хромосоманың ұшы құрылымды гетерохроматинге бай. Хромосомалардың ұштарын бір-біріне жабысуынан қорғайды. 259 Терминация – репликацияның, транскрипцияның немесе трансляция- ның аяқталуына əкелетін үрдіс. Тернер синдромы – жыныс Х-хромосомасының бірінің жоқ болуы (ХО), аналық жыныста кездесетін хромосомалық (моносомиялық) ауру. Тей-Сакс ауруы – гексозаминидаза ферменті жетімсіздігінен (аутосомалық-рецессивті ген мутациясы) жүйке жүйесінің бұзылуы. Телофаза – ядроның митоздық немесе мейоздық бөлінуінің соңғы фа- засы. Транзиция – жұп негіздердің айырбасталу мутациясы, онда бір пурин басқа пуринмен немесе бір пиримидин басқа пиримидинмен айырбаста- лады. Транслокация – хромосомалардың құрылымдылық өзгеруі, яғни хромосоманың қандай да болмасын учаскесі сол хромосоманың басқа жеріне немесе басқа хромосомаға тасылып ауысады. Трансверсия – пуринді негіздің пиримидинді негізге жəне керісінше өзгеруі (гендік мутация). Трисомик – бір жұпты хромосоманың үш рет болуы 2n+1. Тіркесу – бір хромосомада орналасқан ата-ана гендерінің ұрпағына бірге берілуі жəне тіркесудің бір тобын құруы. Тіркескен екі гендердің арақашықтығы особтардағы кроссоверлік гаметалардың пайыздық саны- мен генетикалық карталарда көрсетіледі. Тіркесу тобы – бір хромосомада тіркесе орналасқан барлық гендердің жиынтығы. Тұқымқуалаушылық – ағзаның ұрпақтар арасындағы материалдық жəне функционалдық қарым-қатынасын қамтамасыз ететін қасиет. Топтау – белгілер мен үдерістерді өздеріне тəн қасиеттеріне қарай бір- бірінен ажыратуға болатын топтар мен кіші топшаларға бөлу. Топтау белгісі – қарастырылып отырған жиынтық белгілерін топтарға бөлу үшін негізге алынатын қасиет. Өзгерткіш ген – басқа гендермен өзара əрекеттесе отырып, олардың фенотиптік көрінісін өзгертетін ген. Фаг – бактериофагтың қысқаша атауы. Бактериялық вирус. Фармакогенетика – дəрі-дəрмектердің ағзадағы метаболизмінде тұқымқуалаушылықтың рөлін зерттейтін генетиканың бөлімі. Фен – генетикалық бақылаумен қамтамасыз етілетін ағза белгісі. Фенотип – морфологиялық, физиологиялық тағы сол сияқты əдістермен суреттеуге жəне зерттеуге болатын организмнің сыртқы жəне ішкі белгілерінің барлық жиынтығы. Харди-Ваинберг заңы – эволюциялық факторлардың əсері жоқ кезде панмиксиялық популяцияның генетикалық тұрақтылығы. 260 Хи-квадрат əдісі – əртүрлі үлестірімдерді салыстыру үшін қолданылатын əдіс. Хиазма – мейозда коньюгацияланушы хромосомалардың хроматидтері арасындағы гомологиялық учаскелермен алмасу үдерісі. Хроматин – интерфазалық жасушалардың ядросындағы ДНҚ мен белоктың комплексі. Хромосома – жасуша ядросында болатын, митоз бен мейоз уақытында көрінетін денешіктер. Центромера – хромосоманың механикалық ортасы. Цитокинез – жасушаның цитоплазмасының бөлінуі. Шизофрения – генетикалық бейім психикалық ауру. Эволюциялық факторлар – популяцияның гендер жиілігін, яғни оның генетикалық құрылымын өзгертетін факторлар (мутация, сұрыпталу, ми- грация жəне гендер дрейфі). Эдвардс синдромы – 18-хромосома бойынша трисомия кезінде байқалатын хромосомалық ауру: қалыпты дамудың барлық жүйелері бұзылады, ауыратын балалардың 90% жасқа толмай өледі. Экогенетика – орта факторларының əсеріне байланысты адам генотипінің жауабын зерттеу. Экзон – эукариоттық ДНҚ-ның генетикалық ақпарат бар бөлігі. Экспрессивтілік – белгінің фенотипте байқалу дəрежесі. Эндомитоз – жасуша ядросының ішінде хромосомалар санының есе- леп артуы. Эпистаз – аллельді емес гендер арасындағы өзара əсер ету құбылысы, бір аллельдің екінші аллельдің қасиетін басып тастау құбылысы. Эухроматин – интерфазада тарқатылатын, профазада ширатылатын, генетикалық белсенділігі жоғары хромосома бөлігі. |