Пайданылған әдебиеттер тізімі

151 
тарапынан қосымша уақыт қосылады. Кәсіби терминде мҧны «Овертайм» 
деп атайды. 
Баскетболдың отаны Америка Қҧрама Штаттары болып есептелінеді. 
Алғашқы ойын 1891 жылы Массачусетс штатының Спрингфилд қаласында 
қҧрылған Христиан жастар қауымдастығының оқу жаттығу орталығында 
ҧйымдастырылған. Сол кезде Канададан қоныс тепкен жас мҧғалім, доктор 
Джеймс Нейсмит гимнастика тҥрін ары қарай жетілдіру мақсатында жаңа 
ойын тҥрін ойлап тауыпты деседі. 
Баскетболдың этимологиясы (basket – себет, boll -доп) деп жіктеледі. 
Алғашында ойынды футбол добымен ӛткізген. Арада бір жыл ӛткен соң 
Джеймс Нейсмит арнайы доппен қоса, баскетболдың алғашқы 13 ережесін 
ойлап тапқан. Баскетбол ағылшын тілінен аударғанда»basket»себет 
және»boll»доп деген сӛзді білдіреді.Баскетбол командалық спорттық,оның 
мақсаты қарсыластың торына доп тҥсіру,сонымен қатар қарсылас команда 
допты торға салдырмау әрекетін жасайды. 
Орта сынып оқушылары қатарына 5-8 сыныптарда оқитын 12-15 жастағы 
оқушылар жатады. Осы жастағы оқушылардың дене тәрбиесі міндеттері
тӛмендегідей: 
- денені жан-жақты, ҥйлесімді дамыту, дҧрыс дене тҥзулігі мен сыртқы 
ортаның жағымсыз әсеріне қарсылық әдеттерін, жеке бас гигиенасы мен 
салауатты ӛмір салтын сақтау әдеттерін қалыптастыру; 
- негізгі базалық спорт тҥрлері жеңіл атлетика, гимнастика, спорттық 
ойындар, шаңғы спорты, суда жҥзу жаттығуларын ары қарай ҥйрену, 
жетілдіру; 
- дене қасиеттерін, кеңістікте ҥйлесімді, епті қозғалуды, жылдамдықты, 
кҥш-жылдамдығын, кҥшті, тӛзімділікті, икемділікті әрі қарай дамыту; 
- жеке бас гигиенасы, дене тәрбиесі жаттығуларының ағзаның негізгі 
жҥйелеріне әсері, ӛнегелік және жігерлілік қасиеттерін дамыту, ӛзін-ӛзі 
бақылаудың тәсілдері туралы білім мағлҧматтарын беру; 
- негізгі спорт тҥрлері, жарыстар, снарядтар мен қҧрал-жабдықтар, сабақ 
кезіндегі техника қауіпсіздігі және жарақат алған кезде алғашқы кӛмек 
кӛрсету туралы мағлҧматтарды тереңдете оқыту, іскерлік дағдысын 
қалыптастыру; 
- таңдап алған спорт тҥрлерінің жаттығуларымен ӛз бетімен кҥнделікті 
дене тәрбиесі жаттығуларымен тҧрақты, жҥйелі айналысу әдеттерін 
тәрбиелеу; 
- сабақ бӛлімдерін, жарыстар, әр тҥрлі жаттықтыру жҧмыстарын 
жҥргізудегі тӛрешінің, команда капитанының, спорт нҧсқаушысының 
ҧйымдастыру іскерліктерін қалыптастыру; 
- ӛзінің дене мҥмкіншіліктерін бағалау біліктілігін қалыптастыру; 
- тәртіптілікті, жауапкершілікті, дербестікті, ынталықты тәрбиелеу; 
- психикалық ҥрдістерді дамыту, психикалық ӛзін-ӛзі реттеу негіздеріне 
ҥйрету. 
Орта мектеп жасындағы оқушылардың бойлары, денелері жылдам ӛседі. 
Бойларының ҧзаруы негізінен аяқтардың ӛсуіне байланысты болып, жылына 

152 
4-7 см ӛседі. Салмақтарына жылына 3-6 кг қосылып отырады. Ҧл 
балалардың ең тез ӛсетін кезі 13-14 жас, ол кезде бойлары жылына 7-9 см 
ӛседі. Қыз балалардың бойларының тез ӛсетін кезі 11-12 жас, ол жастарда 
қыздар орташа 7 см-ге ӛседі. 
Жасӛспірім кезде аяқтың және қолдың ҧзын сҥйектері, омыртқа 
сҥйектерінің кӛлемі жылдам ӛседі. Жасӛспірімдердің омыртқалары ӛте 
жылжымалы болып келеді. Кӛп, жоғары жҥктемелер сҥйектің қатаюын 
тездетеді де қол, аяқтың сирақ, ортан жілік сҥйектерінің ӛсуін баяулатып 
жібереді. 
Осы жас кезінде бҧлшық ет жҥйесі де жылдам дамиды. 13 жастан бастап 
бҧлшық еттердің кӛлемдері ҥлкейе бастайды. Кӛлемдерінің ҥлкеюі олардың 
бҧлшық ет талшықтарының жуандауына байланысты ӛседі. Бҧлшық ет 
кӛлемінің дамуы, әсіресе ҧлдарда 13-14 жаста, қыздарда 11-12 жастарда 
кӛбірек болады. 
Жыныстық жетілу ер балаларда 10-11 жаста, қыз балаларда 9-10 жаста 
басталады. Ер балалардың жыныс мҥшелері ӛсе бастайды, жыныс бездері 
жетіледі. 12 жаста кӛмекейі ӛсіп, дауысы қатаяды. 12-13 жаста ер адамға 
лайық қаңқа ерекшеліктері пайда болады, баланың сымбаты ӛзгереді, 15 
жаста сақал-мҧрты тебіндеп шыға бастайды,сперматогенез басталады. 
Қыз баланың жыныстық жетілуі ер балалардан ертерек басталады. 8 
жаста - қаңқа ерекшеліктері пайда бола бастайды.Жамбас сҥйектері ӛседі де, 
жамбас қуысы кеңейеді. 10 жасқа жақындағанда омырауы ӛседі. 13-15 
жастан бастап бойлары жылдам ӛсіп, қолтығында, қасағасында әйелдерге
тән тҥктері шығады, етеккір келеді. Жыныстық жетілу кезеңдерін, әсіресе 
қыз балалардың етеккірі келу кездерін, ол келген кезде жҥктемені дҧрыс 
беруді дене тәрбиесі мҧғалімдері жақсы білуі керек. Біздің қазақ халқының 
сыпайылығына, менталитетіне байланысты ата-аналар мен мҧғалімдердің 
кӛбі жыныстық тәрбие мәселерлерінен «аулақ жҥруге» тырысады. Балалар 
мен жасӛспірімдердің кӛпшілігі ӛзінің жыныстық даму жайындағы 
«сыпайы» сауалдарына жауапты ересек жолдастары мен достарынан алады, 
20%-ы әке-шешесінен, 9%-ы ғана мҧғалімдер мен тәрбиешілерінен алады 
деген зерттеу нәтижелері бар. Сондықтан дене тәрбиесі мҧғалімдері 
жыныстық даму физиологиясы мен дене тәрбиесі жаттығуларының 
жҥктемесі туралы балаларға дҧрыс мағлҧматтар бере білуі керек. 
Орта мектеп жасындағы оқушылардың тыныс алу жҥйесі жақсы, тез 
дамиды. 11-14 жас кезінде балалардың ӛкпесі екі есеге дейін ӛседі. Дем алу 
кӛлемдері 13 жаста 707 см болады. Ӛкпенің ауа сыйымдылығы артады. 
Сіздер физиология пәнін оқыған кезден білесіздер, ӛкпенің ауа 
сыйымдылығы адамның жасына, жынысына, спорт тҥрлерімен айналысуына 
байланысты ӛзгеріп тҧратынын. Ӛкпенің ауа сыйымдылығы – бала дем 
алған кездегі және ӛкпедегі (қордағы) бар ауаның қосындысы. Жалпы білім 
беру мектебінде оқытудың бастапқы кезеңінде баскетбол ойыны 
техникасының негіздерін қалыптастыруды кешенді зерттеуді жҧмыста 
қойылған міндеттерді толығымен жҥзеге асыруға және келесі тҧжырымдар 
жасауға мҥмкіндік берді. 

153 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: