Келесі ұғымдардың мәнін түсіндіріңіз: 1) адамды тәрбиелеу; 2) тұлғаны тәрбиелеу; 3) тұлғаны әлеуметтендіру; 4) педагогикалық процесс.

ай кезең. Егер мүмкіндіктерді дер кезінде байқап, қолдасаонда ішкі физио
логиялық,психологиялықрезервтердіңдамуымүмкін.Сондықтан, қазіргі кезең
де физиолог ғалымдардың ерекше назары бастауышсынып оқушыларын д
амытудың резервтерін анықтауға бағытталған. Бұлрезервтерді пайдалану ар
қылы балаларды одан әрі оқу және еңбек қызметіненеғұрлым табысты үйр
етуге мүмкіндіктер туындайды. 
Бастауыш мектеп жасындағы балалар физиологиялық дамуы. 
Баланың бой
ыөседі, салмағы қосылады, сүт тістері түседі, жаңа тістер өседі, денесісүйе
ктенеді, жыныстық жетіледі. Бастауыш сынып жасындағы баланыңсалмағ
ы бір жылда 2-
2,7 кг өседі. 6 жастан 12 жаска дейінгі аралықта баладенесінің салмағы ек
і есе артып, 18 килограммнан 36 килограмға дейін артады.Балалардың бойлар
ы, дене мүшелері, әсіресе, аяқтары тез өседі.
Бұлшық еттерінің жетілуі. 
Баст
ауыш сынып оқушыларының бұлшықеттері мен сіңірлері жылдам қатайып, 
олардың көлемі ұлғаяды, жалпы бұлшықет күші артады. Ірі бұлшық еттері ұс
ақ бұлшық еттерінен ерте жетіледі. Соғанбайланысты балалар күшті де кең
құлашты қимылдар жасауға қабілетті болабастайды, алайда дәлдікті талап
ететін ұсақ қимылдарды орындау қиынырақсоғады. Балалардың бұлшық ет
тканьдарында су көп те, белоктық заттар аз19болып келеді. 7-
8 жастағы балалардың бұлшық ет тканьдары олардың жалпысалмағының
27%ын құрайды. Бұлшық еттер әлсіз болады, әсіресе, арқа жәнеіш бұлшық
еттері ұсақ бұлшық еттерге қарағанда жақсы дамыған. Бұл кездебала бұлш
ық еттерінің жұмыс қабілеттілігі төмен болады.Бастауыш сынып оқушылар
ының жүрек бұлшық еттері тез өседі және олқанмен қамтамасыз етіледі, са
лыстырмалы түрде алғанда төзімді болады. Күре 
тамырларының диаметрі үлкен болуына орай, ми жеткілікті түрде қанменқ
амтамасыз етіледі, бұл баланың жұмысқа қабілеттілігін арттырады.Бастауыш 
сынып оқушыларының жүректері үлкен, қан тамырларының ішікең, қабыр
ғалары созылмалы болып келеді. Жүрек соғу жиілігі жиі, минутына50-
90 рет соғу төңірегінде болады. Жүрек бұлшық еттері әлсіздеу, созылмалы.
Жүректің жиырылуы кезінде шамамен 25-
33 мл қан жүректің сол жаққарыншасынан қолқа тамырына айдалады. Мұн
ы қанның систоликалық көлемідейді. Жүрек-
қан тамыр жүйесінің осы ерекшеліктеріне байланысты денетәрбиесі сабағ
ында ұзақ көтеру, ұзақ тарту, ауыр нәрсе көтеру, қарсылықтыжеңу жаттығу
ларын аз беруге тырысу қажет. 
3) 
Оқушылар дене тәрбиесінің жан-жақтылығын қамтамасыз етудің 
табыстылығы мектеп педагогикалық ұжымының, мектептен тыс мекемелер мен 
ата-аналардың күш жігерін жұмылдыруына байланысты. Сонда ғана дене 
тәрбиесін толық ұйымдастыруға қол жеткізуге болады. Бұл жүйенің әрбір 
буыны бір мақсатты бағыттылыққа ие. Мектеп оқушыларының дене тәрбиесін 
ұйымдастыру жүйесінің бөліктері мынадай: –әр сыныпта жетісіне үш рет 
өткізілетін дене шынықтыру сабағы түріндегі сыныптық-сабақтық жаттығу 

жүйесі; –оқу күні режиміндегі дене шынықтыру-сауықтыру шаралары (сабаққа 
дейінгі гимнастика, физкультминуттар, дене шынықтыру үзілістері, ұзартылған 
үзілістегі дене жаттығулар); –ұзартылған күн тобындағы күн сайынғы дене 
жаттығулары; –дене шынықтыру үйірмелеріндегі, жалпы дайындық 
топтарындағы спорт түрлері бойынша секцияларды, спорттық жарыстарда, 
саяхат жорықтары мен жаттығуларды қосқандағы сыныптан тыс жұмыстар.Бұл 
жүйе мектептен тыс мекемелердегі дене тәрбиесін ұйымдастырудың түрлерімен 
толықтырылады: –балалар мен жасөспірімдер спорт мектептерінде, тұрғылықты 
жерлерде, жазғы демалыс лагерлеріндегі әр түрлі типтегі спорт секцияларында 
өткізілетін спорттық жарыстар мен жүйелі жүргізілетін оқу-жаттығу сабақтары; 
–балалардың жазғы және қысқы лагерлерінде ұйымдастырылатын көпшілік 
дене шынықтыру-сауықтыру шаралары; –спорттық, туристік базаларды мәдени 
және демалыс бақтарында балалар секторлары ұйымдастыратын экскурсиялар 
мен жорықтар, конкурстар, көпшілік ойындар. Отбасында балалардың дене 
тәрбиесін ұйымдастырудың түрлері: –күн режиміндегі дене шынықтыру-
сауықтыру шаралары (таңертеңгілік гимнастика, дене шынықтыру минуттары, 
шынығу процедуралары); –спорттық жаттығуға жататын дене жаттығуларымен 
жеке айналысу, дене тәрбиесі бойынша 
үй тапсырмаларын орындау; –каникул күндеріндегі ересектердің қатысуымен 
ұйымдастырылатын ойындар, серуендер, жорықтар, спорттық көңіл көтерулер; 
–отбасының өздері тұратын жердегі жарыстарға қатынасуы. Дене тәрбиесінің 
осы түрлері міндетті және ерікті болып екі түрге бөлінеді. Біріншісіне, яғни 
міндеттісіне тек дене шынықтыру сабақтары ғана жатады (жаттығудың 
сыныптық-сабақтық түрі). Үйрету мен тәрбиелеудің айтылған түрлері 
ұйымдастыру белгілеріне қарай сабақтық не сабақтық емес болуы мүмкін. 
Жаттығуларды ұйымдастырудың сабақтық түлеріне мектептегі дене 
шынықтыру сабақтары және секциялардығы оқу-жаттығу сабақтары жатады. 
Оларға тән сипаттар: Мамандандырылған пеогогикалық басшылықтың болуы; 
сабақтас педогогикалық міндеттер жүйесін шешуге бағытталған, оқу 
бағдарламасы анықтайтын сабақ мазмұны; негізделген құрылым және дәл 
шектелген уақыт мөлшері; жұмыс нәтижесін міндетті түрде бағалау; тұрақты 
кесте бойынша жаттығуды жүйелі өткізу; салыстырмалы тұрақты түрдегі және 
жасқа байланысты бірыңғайлылық пен жаттығушылардың дайындық құрамы. 
Айтыл- ған белгілердің болуы сабақты ең үнемді және жаттығуды жүйелі 
ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Екіншісінде, жаттығуды ұйымдастырудың 
сабақтық емес, яғни ерікті түрлері сабақ белгілерінің бәріне ие бола алмайды. 
Мысалы, педагогикалық басшылық пен туристік жорықтар өткізуде уақыт қатаң 
шектелмейді, жаттығушылар құрамы да тұрақты болмайды. Қарастырылған 
барлық формалардың ішінен негізгісі есебінде «Дене шынықтыру» пәні 
бойынша жаттығудың сыныптық-сабақтық түрін айырып қарау қажет. Балалар 
дене тәрбиесін ұйымдастыру жүйесіндегі оның жетекші жағдайы мыналарға 
негізделген: әрбір оқушы үшін сабақтың міндеттілігіне; дене тірбиесінің барлық 
кешенді міндеттерін етене бірлікте шешу мүмкіндігіне оқушы организмі мен 
жеке басына педагогикалық әсер етудің мақсатты бағыттылығына және жан-
жақтылығы мен жоспарлы жүргізілуіне; дене тәрбиесі мұғалімінің оның 
заңдылықтарын жүзеге асыруда оқу материалының мазмұнын толық және 

ғылыми негізге сәйкестендіруіне. Дене тәрбиесін ұйымдастырудың өзге түрлері 
тәрбиеленудің алғы шарттарын жасай және қозғалыс белсенділігінің көлемін 
ұлғайта отырып, құралдар мен әдістердің түр-түрімен толықтырылады. 
№ Сұрақтар/тапсырма 
Балл 
Жинаған 
балл 
1 
Тәрбие бағыттарын ашып, әр бағытына талдау 
жасаңыз, мысал келтіріңіз
 
35 
2 
Тәрбие ұғымы туралы төмендегі анықтаманы талдаңыз: 
"Тәрбие кең мағынасы мен алғанда, қандай да болса бір 
жан иесіне тиісті азық беріп, сол жан иесінің дұрыс 
өсуіне көмек көрсету деген сөз. Ал енді, адамзат туралы 
айтылғанда, адамның баласын кәміл жасқа толып, өзіне-
өзі қожа болғанша тиісті азық беріп, өсіру деген 
мағынада жүргізіледі" (М.Жұмабаев)
 
35 
3 
Іс-әрекетті ұйымдастыру әдістерін атап, анықтама беріңіз 
30 
1)
Жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар тұтас педагогикалық 
процестің өзегі бола отыра, тәрбие жұмысының барлық бағыттары арқылы 
өтеді.БАҒЫТТАР:1.Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, 
құқықтық тәрбие2. Рухани-адамгершілік тәрбие3. Ұлттық тәрбие4. Отбасы 
тәрбиесі5. Еңбек, экономикалық және экологиялық тәрбие6. Көпмәдениетті 
және көркем-эстетикалық тәрбие7. Зияткерлік тәрбие, ақпараттық мәдениет 
тәрбиесі8. Дене тәрбиесі, салауатты өмір салтыБірінші бағыт – Қазақстандық 
патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбиеМақсаты:Жаңа 
демократиялық қоғамда өмір сүруге қабілетті азаматты және патриотты; 
тұлғаның саяси, құқықтық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін; 
балалар мен жастардың құқықтық санасын, оларда балалар мен жастар 
ортасындағы қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа қарсы тұру даярлығын 
қалыптастыру.Екінші бағыт – Рухани-адамгершілік 
тәрбиеМақсаты:Тұлғаның қазақстандық қоғам өмірінің жалпыадамзаттық 
құндылықтарымен, нормаларымен және дәстүрлерімен келісілген рухани-
адамгершілік және этикалық ұстанымдарын, моральдық қасиеттерін және 
көзқарастарын қалыптастыру.Үшінші бағыт – Ұлттық 
тәрбиеМақсаты:Тұлғаны ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға, ана 
тілін және мемлекеттік тілді, қазақ халқының, Қазақстан Республикасындағы 
этностар мен этникалық топтардың мәдениетін құрметтеуге 
бағдарлау.Төртінші бағыт – Отбасы тәрбиесіМақсаты:Ата-аналарды оқыту, 
бала тәрбиесінде олардың психологиялық-педагогикалық құзыреттіліктерін 
және жауапкершіліктерін арттыру.Бесінші бағыт – Еңбек, экономикалық 
және экологиялық тәрбиеМақсаты:Тұлғаның өзін кәсіби анықтауына саналы 
қарым-қатынасын қалыптастыру, экономикалық ойлауын және экологиялық 
мәдениетін дамыту.Алтыншы бағыт – Зияткерлік тәрбие, ақпараттық 

мәдениет тәрбиесіМақсаты:Әрбір тұлғаның зияткерлік мүмкіндігін, 
көшбасшылық қасиеттерін және дарындылығын, сондай-ақ ақпараттық 
мәдениетін дамытуды қамтамасыз ететін уәждемелік кеңістік 
қалыптастыру.Жетінші бағыт – Көпмәдениетті және көркем-эстетикалық 
тәрбиеМақсаты: тұлғаның жалпымәдени мінез-құлық дағдыларын 
қалыптастыру, тұлғаның өнердегі және болмыстағы эстетикалық нысандарды 
қабылдау, меңгеру және бағалау әзірлігін дамыту, білім беру ұйымдарында 
көпмәдениетті орта құру.Сегізінші бағыт – Дене тәрбиесі, салауатты өмір 
салтыМақсаты:Салауатты өмір салты, дене дамуы және психологиялық 
денсаулық сақтау дағдыларын, денсаулыққа зиян келтіретін факторларды 
анықтау біліктілігін ойдағыдай қалыптастыру үшін кеңістік орнату. 
2)
Тәрбие – қоғамның негізі қызметтерінің бірі. Жеке адамды, мақсатты 
қалыптасыру процессі, аға ұрпақтың тәжірбиесін кейіңгі ұрпаққа меңгертіп, 
оларыдң сана – сезімін, жағымды мінез – құлқын дамытушы. Ересек буын 
қоғамдық тарихи өмірде жинақталған тәжірбиені, білімді жас буынға тәрбие 
процесі арқылы береді.Тәрбие материалдық игіліктерді өндіруге 
қабілетті,іскер адамдарды дайындауға бағытталуы қажет. Басты өндірші күш 
– жеке тұлға. Адам жүйелі түрде күрделі 
қатынастарға араласып
, қоғамдағы 
қалыптасқан идеяны, саяси және моральдық көзқарастарды, сенімдерді 
қоғамадағы адамдардың өмір сүруі тәртібін меңгереді.Педагогика баланы 
оқыту, тәрбиелеу тәжірбиелерін қорытып, тәрбие және даму үшін қажетті 
жағдайларды анықтайды.Қорыта айтқанда, тәрбие – қоғамның тарихи 
әлеуметтік – экономикалық жағдайларының туатын объективтік 
процессТәрбие процесінде бала өзінің дамуына қажетті жағдайларды 
пайдалануға тиіс. Табиғи және әлеуметтік орта оның көзқарасын дамытады. 
Тәрбие мен қоғам бір мезгілде пайда болды. Тәрбие қоғамдық құбылыс. 
Онсыз қоғам ұғымы ілгері дамымайды. Алғашқы қауымдық құрылыста 
ересектер балаларды еңбекке дағдыландыру үшін қоғамның әдет – ғұрпын, 
салтын үйретті. Таптық қоғамда тәрбие мақсатын анықтау. Қоғамның ең 
негізгі мақсатына айналды. Құл иеленуші 
қоғамдық құрылыста құлдар 
, 
өндіріс құралдары – құлиеленушілердің жеке меншігі болды. Тәрбиенің 
мақсаты – құл иеленушінің мүддесіне бағындырылып, балаларды 
басқыншылық соғыс өнеріне тәрбиеледі.Әрбір мемлекетте балаларға білім 
беру мен тәрбиелеу ұйымдастыруды нақтылы мәселелері мен әдістері 
қарастырылды.Мұғалім қандай адамды қалыптастыратынын дәл білуі керек. 
К.Д.Ушинский өз қызметінің айқын мақсатын көрмейтін тәрбиешіні құрылыс 
материалдарын бір жерге үйіп тастап, одан не алғысы келетінін білмейтін 
архитектормен салыстырады. Тәрбиеші жас ұрпаққа берілетін білім, іскерлік, 
дағдыны, тәрбиелейтін сезімді біліп, жоспарлы, мақсатты тәрбие жұмысын 
жүргізеді. 

3)
Тәрбие көзделген әрекетқылық (поведение) типiн қалыптастыруы мiндеттi. Тұлға т
әрбелiлігi түсiнiк, ұғымнан көрiнбейдi, ол адамның нақты iс-
әрекетiмен бағаланады. Бұл тұрғыдан iсәрекет ұйымдастыру мен қылық қалыптастыру 
тәрбие үдерiсiнің өзегi ретiнде қарастырылады. Әдістердің бәрi тәрбиеленушiлердің

жүктеу/скачать 1,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: