І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp

Ол заманда 
көз
– жарық, қараңғы; «
жүзің айдай болсын
– әрі алғыс, әрі 
қарғыс». Якутта 
көз
дегенді 
қарақ
дейді, біз 
көздің қарашығы
дейміз, демек, 
қарақ
(
көзі қарақты адам, қара, қарашық, көз, көр
– бәрі бір сөз болған). Ол күнде екі ..... 
(ұғымның) бір сөз аталуын еске алсақ, «
су қарағы (қараңғы)
» дегеннің де сыры 
ашылады.
Айта кету керек, Маррдың бұрын сөз дауысты дыбыстан басталмаған дегенін 
еске алсақ, 
еңкей
мен 
тоңқай
-дың да сыры ашылады (
айда-һайда, арыды-һарыды, 
қорық-үрік.
..). 
Тіл тарихында сөздің дамуы үшін ескі сөзге жаңа мағына (атқаратын 
қызметіне қарап) берушілік бар. Орыстың 
перо
– дегені 
қалам
, Алтайдың 
түндік
дегені 
терезе
екендігі – бұған дәлел.
Сөз мағынасын жекеден жалпыға, жалпыдан жекеге тарту да тіл тарихында 
көп кездеседі (бұрын «
үй ауданындай
» деп ауданға нақты конкрет бермей 
сөйлесек, қазір районды 
аудан
дейміз (яғни әкімшілік жер бөлінісі). 
Жаңа мағына демекші, бірқатар 
айуан,
аң
– бұрынғы құдайымыз. 
Қасқырбай, 
Түйебай, Құлыншақ
деп ат қоюымыз – соларды ардақтап, қастерлегенімізден. 
Мұндай қылық орыстарда да бар – 
Cобакеевич, Волков
т. б. Мұндай сөздердің өзі 
қалғанымен мазмұны жаңарып, өзгеріп отырады. Өйткені адамның өмірге 
көзқарасы, ұғымы үнемі өзгеріп отырады. Америка елінде кесірткеге тимейтін 
халық әлі бар. Адам табиғаттағы танып, білген нәрсесін актив, пассив деп 
жорамалдаған. Орыстардың түрлі заттарды, жан-жануарларды 
кім, не
деп түрліше 
сұрайтын себебі сол ескі көзқарастардың өзгергендігінен. Ал бүгінгідегі заттардың 
міндеті сөйлемдегі сөздерді бір-біріне байланыстыратын грамматикалық амал 
болып қана қалған. 
Кейбір елдерде құлды 

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: