І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Pdf көрінісі

бет	69/182
Дата	21.05.2022
өлшемі	1,97 Mb.
	#144378
түрі	Лекция

1 ... 65 66 67 68 69 70 71 72 ... 182

Байланысты:
zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)

Таптаспаған сөздер
I. Шаруашылық одағайлары

Таптасқан сөздер
– атау сөздер. Бұлар заттың өзін, сипатын, ісін айырып
атау үшін қажет; таптасқан сөздер жеке тұрып хабар беру үшін емес, бірнешеуі
қосылып барып, хабар беру үшін жасалған.
Таптаспаған сөздер
– заттың өзін, ісін, сипатын, түйдегін жазбай атау үшін
қажет. Олар хабарлауыш сөздер, жеке тұрып-ақ хабар беру үшін жасалған. Бұлар
құрылысы жағынан жеке сөз, атқаратын қызметі жағынан сөйлем, не сөйлемдер
жинағы.
Таптасқан сөзді сөйлемдерде бұлар одағайланып тұрады – одағай. Оның
түрлері мыналар:
1. Шаруашылық одағайлары.
2. Қатынас одағайлары.
3. Көңіл одағайлары.
I. Шаруашылық одағайлары
. Тіл адамдар арасында жұмсалады, ол
адамның өз ойын жеткізу, сөйлесу құралы. Шаруашылық одағайы тілге тән сөз
емес, өйткені ол адамдар арасында қолданылмайды. Адамнан басқа жан-
жануарларға қолданылады. Шаруашылық одағайының мысалы:
жылқыға
айтылатын одағайлар
:
құру-құру!
(шақырғанда);
құр-құр, лық-лық
(асауды
тоқтатқанда),
маһ-маһ
(жемге шақырғанда),
кіш-кіш
(суарғанда), жазуға
келмейтіндері де бар.
Сиырды шақырғанда –
ау-хау
; тәуір көргенде –
әукім-әукім
; қайтарғанда –
өк
(әк)
, суарғанда –
шәуім-шәуім
; саууға шақырғанда (
шәуім-шәуім
); боразданың
басына шыққасын жегулі өгізге –
соп-соп
.

Түйені шақырғанда –
көс-көс, кәуіс-кәуіс
; қайтарғанда – ..........
*
, шөгергенде –
шөк-шөк!
; суарғанда –
сорап-сорап
.
Қойды шақырғанда – сыбыс береді, қайтарғанда –
шәйт! қош!
суарғанда –
құрай-құрай!
Ешкіні шақырғанда –
шөре-шөре!
қайтарғанда –
шек-шек!
Итті шақырғанда –
кәһ-кәһ! күш-күш! көйт-көйт!
Аң құсын қайта шақырғанда –
паһ-паһ! қайт-кел!
Мысықты шақырғанда –
мыш-мыш
; тәуір көргенде –
мышым-мышым
,
қайтарғанда –
пырс
.

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 65 66 67 68 69 70 71 72 ... 182