І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)
| ай
– ат; ғыр – басқа мағынадағы сөз болуы ел адақта дегендегі адақ-аяқ болуы ит-ат-ай-ад-аз түбірлерінің бір болып шығатындығын білдіреді. Суық сөзінің сұлық болуы, адарғы сөзінің айырғы мағынасында екендігі де бұған дәлел. Татардың әтеш сөзіндегі әт – ат, еш – кішірейту екендігін еске алу керек. Өз тіліміздегі қада деген сөздің барлығы татардағы қадақ (шеге), қадақша (шегеле) деген сөзі; қи , қай+шы , қаз деген сөздерді ескерсек, бұлардың мағыналарының жақындығын мойындасақ, з, д, и дыбыстарының өзара жақындығы да ашыла береді. Бір жағынан жоғарыдағы сөздердің бұрынғы кезде бір сөз болғанын білдіреді. Бүгінгідей сөздердің бұтақталып болмаған кезін танытады. « Артымнан ер » дегендегі ер – із; ізертте – ізер+ле; ізер – ід+ер (Бұл ..... халқынша ..... деген сөз). Кес түбірінен кездік тууы, кезе, керт деген сөздердің алғашқы мысалдарымен түбірлес болуы, бізде түрлі тілдің нормасы болғандығын, ашық айтқанда Орал-Алтай тілдерінің нормасы барлығын білдіреді. Сөйтіп ешбір тілдің « таза » болмайтындығы дәлелденеді. Біздегі з дыбысын олар (монғолдар) р қылып айтады. Мысалы, өгіз, өкір . Біз жақын тілдерді жоғарыдағыша бір-бірімен салыстыра отырып, жақындығы жоқ тілдермен де байланысын айтамыз: араптың ......... дегені, парсының .......... дегені, қазақтың ес деген сөзі; арабтың .......... дегені, қазақтың мен дегені, орыстың меня дегені, араптың кітабы дегендердің жақындығы барлығын білеміз. Буржуазия тіл ғалымдары қан жақын болса ғана тіл жақын болады дейді, тілі бір болса, қандас болады дейді. Бұл дұрыс емес. Бірақ әлгі ғалымдар Европадағы халықтар үндіден көшіп келген, бұл екеуі қандас, нәсілдес дейді. Олар мама, папа, фадар (арабша), фаша, мадры, муттер (неміс) cөздері түрлі ұлттікі бола тұрып, бір-біріне жақын екендігін елемейді. Бүгіндегі бір-біріне қарсы мағынадағы құт-құтар сияқты (жындану) мағынасындағы екі сөз бұрын бір мағынада болған. Мысалы, ес (сознание), есей: ес+е+й=ес=ақыл , жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|