І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақ тілінің тарихына
| е
» дыбысын « ие » түрінде айтатын да ел бар деген екен. Сол « е » дыбысын да, « ие » дыбысын да айтатын – біздің қазақ. Радловша Орынбор жағының қазағы « ие » дейді екен (ол Семейден Алматыға дейін аралаған). Айтпақшы, ол (Радлов) қазақта диалект жоқ, жеке адамдар сөздерінде ғана өзгешелік бар деген. Мелиоранский бұған ерген. Бір адамның өзі бірде – бармадым , бірде – барғам жоқ , енді бірде – барған емеспін түрінде сөйлейді. Меніңше, бұларды диалект деу дұрыс болмаса керек. Бұлардың әрқайсысының өзіне тән формасы болғаны сияқты, соларға лайық мағыналары барлығы да сөзсіз. Алашордашылардың қазақта диалект жоқ деуі – елді алжастыру, ұлтшылдық. Бірге жасасқан ел бір-бірінен тіл (сөз) алмай тұрмайды. Сондықтан монғол темір, алдан деп сөйлесе, қазақта темір, алтын деп сөйлейді. Маррдың айтуынша, көршілес халықтар бірінен бірі тіл алып қана қоймайды, олардың ортақ сөздері де болады екен (қазақ пен монғол темір мен алтынды соны тапқан елден алған; Ол заманда қазақ, монғол деген жеке ел де болмаған, тек аралас жүрген халық болған). Қазақ тілінің тарихына Адам бұрын абстрактілі түрде сөйлей алмаған, конкрет түрінде ойлаған. Cондықтан ол кездегі сөздер де конкрет. Кейіннен абстракт түрде ойлай алатын болған соң, әлгі конкрет сөздерін әкеліп бұған да тыққыштаған. Сан санау қабілеті ойлауға да байланысты санға қатысты дыбыс, әртіптердің өзгеріп сан –сай – сайла – саған – сайын болуы бұлардың о баста бір сөз екендігін білдіреді. Адам сайын деген адамның санымен тең (қанша адам болса сонша) деген; сағын – сағыш – ойлау ; Алғашқыда бір түбірдің екі рет айтылғаны айқай деген сөзімізден-ақ белгілі: Қай + қай = айқай болған, бірінші сөздің басындағы қ түсіп қалған. Маррдың сөз басындағы дауыстыдан бұрын бұл орында бір дыбыс болатын, ол түсіп қалған дегені тағы да расталып отыр. « Істе » дегенді « ет » дейміз ( олай ет, бұлай ет ). Ескілікті кітаптарда бұл сөз бұрын әйләді түрінде болған. Ол сөзді ейледі түрінде оқыған дұрыс. Ейледі – істеді , демек « жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|