Бақылау сұрақтары мен тапсырмалар

60 
7. ОТБАСЫ ПСИХОТЕРАПИЯСЫ ЖӘНЕ ОТБАСЫНА КЕҢЕС БЕРУ 
Ерлі-зайыпты жұптарға кеңес беру алғашқыда отбасылық өмірдің, бала 
тәрбиелеу мен оқытудың заң және құқықтық, медициналық, репродуктивті 
аспектілері бойынша жүзеге асырылды. 1940 жылдың аяғы мен 1960 
жылдыңбасы отбасына және ерлі-зайыпты жұптарға психологиялық көмек 
көрсету тәжірибесін орнату кезеңі болды. 1930-1940 жж. ерлі-зайыпты жұптарға 
кеңес берудің айрықша тәжірибесі пайда болды, аталмыш кеңес беру 
тәжірибесінде қарым-қатынас проблемасы бар тұлғаның психикалық 
бұзылыстары мен отбасындағы ерлі-зайыптылар өмірі араласа қарастырылды. 
1950 жылы «отбасы терапиясы» практикасы мен термині бекітілді. Отбасына 
кеңес беру – отбасы психотерапиясына қарағанда отбасына психологиялық 
көмек көрсетудің жаңа бағыты. Бұл сала отбасы психотерапиясынан бастау 
алды. Отбасына кеңес беруді дамытуүшін келесі факторлар аса маңызды болды: 
отбасымен жұмыс жасауда психоанализді бала-ата-аналық қатынастар және 
ерлі-зайыптылар терапиясы (1940 жж.) түрінде қайта бағдарлау; Н. 
Аккерманның жүйелілік тәсілдемесін жасауы; Дж. Боулбидің жақындық 
теориясын жасауы; отбасымен жұмыс жасауда бихевиоральды диагностика мен 
терапияның кең таралуы және В. Сатирдің бірлескен отбасы психотерапиясының 
жасалуы. Отбасы психотерапиясының толағай табыстарға жетуінің және оған 
деген сұраныстың қарқынды өсуінің арқасында 1978 жылдан 1986 жылға дейін 
неке және отбасы бойыншаАмерикалық терапиялық ассоциация мүшелерінің 
құрамы екі есеге артты. Практиканың аса қарқынды дамуы отбасы саласы 
бойынша ғылыми зерттеулерге сұранысты да талап етті. Осылайша, отбасы 
психологиясы атты айрықша психологиялық пән дербес дами бастады. Отбасы 
психотерапиясы және отбасы психологиясымен сексология қатарласа қарқынды 
дамыды. Оның дамуына А.Кинс, В. Мастерс және В.Джонсон еңбектері және осы 
саладағы отбасылық қатынастарға кеңес беру негіз болды [Кон, 1989]. 
Ресейлік ғылымда отбасы психотерапиясы 1960 жылдың аяғы 1970 жж. 
басы қарқынды дамыды. Алайда ХІХ ғ. аяғында әлі де болса түрлі психикалық 
бұзылыстарды «отбасылық емдеу» және отбасына диагностика жүргізу қажеттігі 
туралы дамыды. Ресейде отбасы терапиясының негізін салған И.В. Маляревский 
болып саналады, ғалым психикалық ауру балалар мен жеткіншектерді емдеуде 
осы ауру балалардың туысқандарын «отбасылық тәрбиелеу» саласындағы 
арнайы жұмыстарға негізделу қажеттігін алға тартқан. Ресейлік отбасылық 
психотерапияның қалыптасуына айрықша үлес қосқандар В.М. Бехтерев 
атындағы Психоневрологиялық институт ғалымдары В.К. Мягер, А.Е. Личко, 
Э.Г. Эйдемиллер, А.И. Захаров, Т.М. Мишина.
Э.Г. Эйдемиллерпсихотерапияның дамуында үш негізгі кезеңді бөледі 
[Эйдемиллер, Юстицкис, 1999].Бірінші 
«психиатриялық»
кезеңде зерттеушілер 
отбасын тұлға даралықтарының жиынтығы ретінде қарастырды, мұндай түсінік 
отбасын және оның мүшелерінің өмірін оңтайландыруға бағытталған ұсыныстар 
жасауға мүмкіндік беретіндігін алға тартты. Екінші 
«психодинамикалық»
(психоаналитикалық) кезеңде балалық жаста өз отбасында ерлі-зайыптылық 

61 
және бала-ата-аналық қатынастарсалдарынан қалыптасқан мінез-құлықтың 
адекватты емес модельдеріне баса мән берілді. Үшінші кезең – жүйелі 
психотерапия 
жүйелілік 
тәсіл 
мен 
В.Н. 
Мясищевтің 
қатынастар 
психологиясының синтезімен және патологизациялаушы отбасылық тұқым 
қуалау концепциясының (Э.Г.Эйдемиллер) жасалауымен ерекшеленеді. Осы 
бағыт аясында дамыған отбасы психотерапиясының басты принципі – 
психотерапевт пен отбасының өзара келісімі принципі болып табылады. 
Отбасына кеңес берудің айрықша психологиялық практика ретінде 
қалыптасуынаВ.В.Столин, А.А.Бодалев, А.С.Спиваковская, А.Я. Варга т.б. 
еңбектері зор үлесін қосты.
Отбасы психотерапиясы тарихы мен отбасына кеңес беру тарихы өзара 
байланысты, бұл дегеніміз бірқатар зерттеушілер мен практиктердің отбасына 
кеңес беруді отбасы психотерапиясының түрі ретінде ұйғаруына мүмкіндік 
береді, дегенмен де отбасы психотерапиясының өзіндік белгілері, шектері бар 
[Эйдемиллер, Юстицкис, 1999]. Отбасына кеңес берудің отбасы психотерапиясы 
түрі немесе психологиялық көмек көрсетудің басқа тәжірибесі екендігі жайлы 
сауалға жауап іздеу үшін «психотерапия» ұғымының мазмұнын нақтылап, кеңес 
беру мен психотерапия ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау қажет. 
Психологиялық практиканың қалыптасу контексінде психотерапияның 
әлеуметтік, ғылыми және қолданбалы статусы, мазмұны мен даму 
перспективалары проблемасы қазіргі қоғамда терең әрі жан-жақты талдау 
нысанына және халықаралық пікірталасқа айналды. Кеңес беруде де 
психотерапияда да орталық орынды терапевтің клиентпен қарым-қатынасы 
алады, бұл қарым-қатынас терапиялық байланыс орнату, проблеманы зерттеу 
және оның шешімін іздестіру арқылы жүзеге асырылады. Кеңес беру мен 
психотерапияның принципиалды айырмашылығы тұлға қиындықтары мен 
проблемаларының себебін түсіндірудің каузальды моделімен байланысты. 
Осыған орай, психотерапия медициналық модельге бағдарланады, бұл модельде 
отбасы тұлға патогенезімен байланысатын маңызды этиологиялық фактор болып 
табылады, ол бір жағынан тұлға патогенезімен, екінші жағынан тұлғаның өмірге 
төзімділігі мен тұрақтылығының ресурстарымен байланысты. Аталған кеңес 
беру моделі отбасын дамыту міндеттеріне, оның рөлдік құрылымдары мен 
отбасы қызметтерінің заңдылықтары ерекшеліктеріне баса назар аударады. 
Кеңес беруші клиентті проблемалық жағдаятқа, проблеманы айқындауға, 
жағдаятты талдауға, істің шешілу мүмкіншілігіне бағдарлауға жағдай жасайды. 
Шешім қабылдауға және оны жүзеге асыруға жауапкершілік алу клиент 
құзыретінде, кеңес беруші клиенттің тұлғалық өсуіне, оның отбасының төзімді 
болуына бағыт береді.
Отбасына кеңес беру дамытушы, түзетуші, алдын алушы, бейімдеуші 
мақсаттар ретінде анықталуы мүмкін. Дамытушы мақсаттар өзіндік даму 
тұрғысында отбасы ресурстарының өсуімен байланысты. Мұнда психологиялық 
жұмыстар отбасының нормативті және нормативті емес дағдарыстары мен 
проблемаларын шешу құзыреттілігін арттырумен нәтижеленеді. Түзетуші 
мақсаттар 
отбасының 
рөлдік 
құрылымын 
оңтайландыруды, 
оның 

62 
ұйымшылдығын, бірлігін, некеге қанағаттанушылығын арттыруды, тұлғааралық 
коммуникацияны жақсартуды көздейді. Алдын алушы мақсаттар отбасының 
фрустрациялық толеранттылығының өсуімен, бейімдеуші – отбасындағы 
жанжалдарды, дағдарыстардыойдағыдай шешумен байланысты.
Отбасымен жұмыс міндеттері, түрлері мен әдістері отбасылық 
қатынастардың қандай сферада және өмірлік циклдің қандай кезеңінде 
екендігіне байланысты ерекшеленеді, отбасына кеңес беру некеге түсу, ерлі-
зайыптылық қатынастар, бала-ата-аналық қатынастар мәселелері бойынша 
жүзеге асырылады.
Отбасына кеңес берудің негізгі міндеттері: 
-
неке, некелік серіктес таңдау және некеге түсу мәселелері бойынша 
психологиялық кеңес беру; 
-
ерлі-зайыптылық қатынастарға кеңес беру (диагностика, түзету, алдын 
алу); 
-
ажырасу кезінде отбасына психологиялық көмек; 
-
бала-ата-аналық қатынастарға кеңес беру, диагностика жүргізу, алдын алу 
және түзету; 
-
бала асырау және асыранды балаларды тәрбиелеу мәселелеріне 
психологиялық көмек; 
-
жүктілікті және тууды психологиялық сүйемелдеу; 
-
ата-ана болуды психологиялық сүйемелдеу; 
-
ерлі-зайыптылардың 
көзге 
шөп 
салуы 
мәселелері 
бойынша 
психологиялық кеңес беру; 
-
отбасында зорлау жағдайында психологиялық кеңес беру. 
1970 жж. отбасына психологиялық көмек көрсету қызметі белсенді 
дамыды [Обозова]. Отбасына психологиялық көмек көрсетудің ұйымдастырушы 
түрлері: психологиялық орталықтар және отбасымен жұмыс бойынша кеңес 
беру; таныстыру қызметі; бала тәрбиелеу және дамыту проблемалары бойынша 
кеңес беру; балалар мен жеткіншектерді психологиялық-педагогикалық-
әлеуметтік қолдау және реабилитациялаудың аймақтық орталықтары; мектепте 
психологиялық қызмет көрсету; мамандандырылған дағдарыстық орталықтар 
(отбасында зорлық көрген әйелдермен жұмыс боынша; суицидтің алдын алу 
бойынша); әйелдерге кеңес беру (жүктілікті және тууды психологиялық 
сүйемелдеу); денсаулық сақтау мекемелеріндегі психологиялық кабинеттер 
(репродуктивті орталықтар, («дені сау балаға» педиатриялық кабинеттер, 
поликлиникаларда және наркодиспансерлерде және т.б. психологиялық 
кабинеттер т.б.). Аталған мекемелердің әрбір түрі өзіндік міндеттерді атқарып, 
отбасының түрлі аспектідегі қызметтерінің оңтайлануын қамтамасыз етеді.
Отбасында психологиялық көмек жүйелерін дамыту қиындықтары 
ұйымдастырушы және мазмұнды себептермен байланысты. Отбасымен жұмыс 
жасайтын 
орталықтар 
мен 
мекемелер 
түрлі 
ведомстволарға 
қарайтындықтан,олардың күшін тиісті мемлекеттік/қоғамдық құрылымдар 
қарамағында үйлестіру қажеттігі туындайды.

63 

жүктеу/скачать 1,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: