Дәрілердің іштегі ҧрық дамуына теріс (тератогендік)

81
тератогендік 
(гр. teratos- кемтар) 
әсерлері жақсы 
зерттелген. Ол дәрілердің әсерлерінен ҧрықтың пішін 
қалыптастыруы бҧзылуымен байланысты болады және тҧтас 
ҧрықтың немесе оның жекелеген ағзалары мен тіндерінің 
даму ақаулары 
пайда 
болуымен кӛрінеді. Дәрілердің 
тератогендік әсері ең алғаш кӛңіл қобалжуын басатын, 
ҧйықтатын дәрі талидамидті жҥкті әйелдер қабылдаудан 
бірнеше мың балалар ҧрық даму ақауларымен туылғанда бірақ 
белгілі болды. Содан 1961 жылдан бастап барлық жаңадан 
шығарылған 
дәрілер 
осы 
әсеріне 
міндетті 
тҥрде 
тексеріледі.
Дәрілердің тератогендік әсеріне эмбрионның тез ӛсіп-
ӛнетін жасушалары, әсіресе орталық жҥйке жҥйесінің 
жасушалары, ӛте сезімтал болады. Баланың 
ақыл-есі 
дамуының ауытқулары нейрондарда ДНК, РНК, нәруыз тҥзілуі 
бҧзылыстарына әкелетін рибосомалардың, АТФ тҥзіліне 
жауапты митохондрийлардың бҥліністерінен дамиды. 
Ҧрыққа тератогендік әсердің тҥрлері: 
● дәрінің химиялық қҧрамына; 
● оның бала жолдасы арқылы ӛткен мӛлшеріне; 
● ҧрық даму кезеңіне; 
● 
бҧл 
дәріге 
ҧрық 
ағзалары 
мен 
тіндерінің 
сезімталдығына - байланысты болады. 
Ҧрық дамуына теріс әсер ететін дәрілерге: ӛспелерді, 
қояншық ҧстамаларын емдейтін дәрілер, барбитураттар, 
гормондар, антибиотиктер, қҧрттады жоятын дәрілер т.б. 
жатады. Оларды: ҧрықты тікелей бҥліндіретін (уытты әсер 
ететін) және салдарлық немесе гормондар мен витаминдердің 
алмасуын бҧзып, артынан әсер ететін – деп екі топқа 
ажыратады. Біріншілеріне талидомид, сынаптың органикалық 
қоспалары, тетрациклин, стрептомицин жатады. Екінші топқа 
тератогендік әсер ету мҥмкіндігі бар заттар: циклофосфан, 
тиофосфамид, 
допан, 
миелосан, 
левомицетин 
т.с.с 
алкилдейтін заттар, варфариннің натрий тҧзы, қояншықты 
емдейтін 
дәрілер, 
қантты 
диабетті 
емдейтін 
сульфаниламидтер, кортикостероидтар, туберкулезге қарсы 
дәрілер, хинин, салицилаттар жатады. 
Дәрілер іштегі бала жолдасы арқылы енжар тҥрде жайылып 
немесе 
белсенді 
тҥрде 
тасымалданып 
ҧрыққа 
ӛтеді. 
Тератогендік 
әсерден 
дамитын 
ауытқулардың 
тҥрлері 
организмдегі дәрінің алмасу ерекшеліктеріне байланысты 
болады. Ӛспелерге қарсы дәрілер жасушалардың ӛсіп-ӛнуін 
тежеу арқылы тератогендік әсер етеді. Аминоптерин мен 
метотрексат ҧрық организмінде фолий қышқылы алмасуын 
бҧзып, баланың бет аумағының ауытқуларына әкеледі. 

82
Андрогендер, эстрогендер және антитиреоидтық дәрілер 
ҧрықта 
гормондық 
бҧзылыстар 
туындатады. 
Мәселен, 
андрогендерді қабылдау іштегі қыз баланың еркек пішінін 
қабылдауын, 
хромосомалардың 
ауытқуларын 
дамытады, 
кортикостероидтар ҧрықта бҥйрек ҥсті бездерінің дамуын 
әлсіретеді.
Селкілдекке 
қарсы 
дәрілерді 
(фенобарбитал, 
триметадион, диметилгидантоин т.б.) қабылдаған жҥкті 
әйелдерден 
жырық 
таңдаймен, 
жҥрек 
ақауларымен, 
қыликӛздікпен, ішек-қарын және жыныс-несеп жҥйелерінің 
т.б.ақауларымен туылатын балалар жиі кездеседі. 
Кейбір дәрілер ҧрықтың ағзалары мен мҥшелері дамуына 
әсер етпей, оған уытты әсер етуі мҥмкін. Ондай әсер 
тератогендік 
делінбей 
уытты 
әсер 
делінеді. 
Олар 
жҥктіліктің бастапқы 12-аптасында болса 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: