Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді
жүктеу/скачать 0,63 Mb. Pdf көрінісі
|
Адамбаева Г.М. «Қазақ тілінің стилистикасы» пәні бойынша
| Шеберлік
дегеніміздің ӛзі - тар шеңберде алғанда, адам бейнесі, табиғат кӛрінісі, қимыл, іс-әрекет сияқты әдебиеттік түрлі образдарды жасау үшін қажетті сӛздерді талғап, ұқыптылықпен қолдана білу. Мұндай образдарды жасау үстінде сұрыпталатын сӛздерге әрқашан да жаңа мағына, қосымша реңдер берілетіні белгілі. Сӛздердің ондай жаңа қосымша мағынасы мен реңдері образды ойды эстетикалық жағынан байытып отырса ғана құнды болмақ. 0бразды ой дегеніміз - суреттелетін зат, құбылыстың формасын сӛз арқылы шебер бейнелей білу. Кӛркем әдебиет - "сӛз арқылы әдемі түрде суреттелетін искусство". Әдебиетшілер болсын, тілшілер болсын кӛркем шығарма тілін сӛз еткенде, екеуінің де негізгі объектісі - әдеби шығарма. Ӛйткені әдеби шығарманың негізгі құралы - тіл. Жазушылар да кұрылысшылардың кірпіштен салған биік әсем мұнарасы сияқтандырып ӛмірдегі сан алуан құбылыстарды бейнелі сӛз ӛрнегі арқылы қиюластырып, кӛркем образдар жасайды. Кӛркем образ жазушының шеберлігіне, оның жалпы халықтық тіл байлығын жетік меңгеріп, шұрайлы сӛз образдарын қолданып шебер суреттей білуіне байланысты. Сонымен бірге жазушы шығармасының тілі, оның стиль ерекшелігі шығарманың мазмұн, идеялық жақтарымен байланысты қарастыруды қажет етеді. Жазушының стилі – кӛркем шығарма жазу үстінде қалыптасатын әр жазушының ӛзіндік мәнері, сӛз қолдану тәсілдері. Жазушының стиль ерекшелігі, оның ӛзінің ӛмір тануына, шығармасының идеялық мазмүнына сай жалпы халықтық тіл қазынасын меңгеріп, оны қалай қолданғандығынан байқалады. Ал жазушылардың тілдік құралды қолдану тәсілдері біркелкі болмайды. Жазушының тілі, ӛзіндік (индивидуальды) стилі - ол сол дәуірдегі кӛркем әдебиетке тән тілдік тәсілдерді ӛзінің эстетикалық талғамына сай ӛзінше пайдаланып дамыту жүйесі. Жазушының ӛзіндік стиль проблемасы - ең 26 алдымен әдеби шеберліктің, ұлттық кӛркем әдебиеттің проблемасы. Сондықтан әдеби тілдің даму жолдарын, қалыптасу үрдісін жете түсіну үшін жеке жазушылардың шығармасының тілін зерттеп, олардың сӛздерді сұрыптап қолдану тәсілдерін, жалпы халықтық тілдік құралды қалай меңгергендігін және әдеби тіл үлгісін байытып тыңнан қосқан жаңа сӛз үлгісін айқындап, жан- жақты талдау жасап кӛрсетудің кӛркем сӛз стилистикасында мәні зор. Кӛркем шығарма тілінің осы уақытқа шейін қалай зерттеліп келгені туралы академик В.В.Виноградов "О языке художественной литературы" деген кітабынан толық мағлұмат алуымызға болады. Автор бұл еңбегінде кеңес дәуіріндегі кӛркем шығарма тілінің зерттелуіне арналған ғылыми еңбектер мен мақалаларға талдау жасап, ондағы жетістік пен кемшіліктерді кӛрсетіп, кӛркем шығарма тілінің зерттелуі жайында құнды пікірлер айтқан. Академиктің аталған еңбегінің құндылығы - жазушының ӛзіндік стилі орыс әдебиетінің даму заңдылықтарымен байланысты қаралуында. Бұл тәсіл - жазушының тіл ерекшелігін зерттеушілердің бұдан былайғы жерде айрықша кӛңіл бӛлетін мәселесі. Қазіргі стилистикаға байланысты жазылып жүрген зерттеу еңбектері мен мақалаларда, кӛбінесе оның зерттеу объектісіне, шығарманың тілін зерттеу тәсіліне баса кӛңіл бӛлініп жүр. Бұлар кӛркем сӛз стилистикасы саласындағы бүгінгі таңдағы маңызды мәселе екені даусыз. Бірақ кӛркем сӛз стилистикасының басы ашылмаған басқа да мәселелері аз емес. Кӛркем шығарма тілін зерттеуде кездесетін бір қиындық - оның проза, драма, поэзия сияқты жанрларды қамтып, кӛп жанрлы болып келуінде. Әр түрлі жанрлардың әрқайсысының ӛзіне тән тіл ерекшеліктерін зерттеу әдістері женінде белгілі бір нұсқау беру қиын. Шығарманың жанрлық ерекшелігіне қарай, тіл ӛзгешелігі болатындығы әдебиет теориясының оқулықтарында және кейбір лингвистикалық еңбектерде тиіп-қашты айтылады. Ал арнайы жазылған еңбек әзір жоқтың қасы. Тіліміздегі басқа стильдерге қарағанда, кӛркем сӛз стилінің аясы кең. Мұнда барлық, стильдердің элементтері кездеседі. Тілдік тәсілдер кӛркемдік мақсатта жұмсалады. Образды сӛздер жиі қолданылады. Әр жазушының ӛзінің талғамына қарай тіл ерекшелігі, қолдану тәсілі болады. Ол ерекшеліктердің бәрі бір-бірімен ара қатынаста болып, кӛркем әдебиет стилінің басқа стильдерінде қайталанбайтын, айрықша жүйесін жасайды. Қорыта айтқанда, кӛркем әдебиет сӛз ӛнері ретінде ғана танылмайды. Ол ӛмір қиындығын біліп тануымызға ықпал жасайтын, біздің ӛміріміздің эстетикалық жағын қамтитын қоғамдық қүбылыс болып саналады. Сондықтан акадеимк В.В.Виноградовтың: "Кӛркем шығарманың тілін зерттеу мәселесі тіл білімінен де, әдебиеттанудан да ӛз алдына айырмашылығы бар филология ғылымдарының айрықша бір бӛлек саласы болуға тиіс", - деген пікірі әбден дұрыс. жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|