§ 16. ЖИНАЈТЫЈ САН ЕСIМНI¤ ТЇРЛЕНУI

45
±рi затты³ маІынада (
алты адам, тµрт адам
) бiрдей 
ж¾мсалІан.
Жина³ты³ сан есiмдер субстантивтенiп (заттанып) 
³олданылатынды³тан, оларІа сµз тїрлендiретiн грам-
матикалы³ формалардыґ б±рi де ³осыла бередi. Бiра³ 
солай бола т¾рса да, жина³ты³ сан есiмдерге сол грам-
матикалы³ формалар бiр iзбен жалІанбайды. Мысалы, 
кµптiк жалІау тек ³ана
бiреу 
сµзiне жал Іанады да, 
µзге жина³ты³ сан есiмдерге жал 
Іан 
байды. 
Онда 
да б¾л ³осымша ол сµз (бiреу) белгiсiз есiмдiк ретiнде 
³олданылса Іана жалІанады (бiреулер дегенiмiз – кiм 
екендiгi белгiсiз, ±лдебiр адамдар).
Т±уелдiк жалІаулары жина³ты³ сан есiмдерге жапа-
тармаІай ³осыла бермейдi, тек маІыналы³ ерекше-
лiктерiне ³арай Іана жалІанады. Мысалы: 
бiздердiґ 
бiреуiмiз; екеуiмiз; сендердiґ їшеуiґ, тµртеуiґ; 
олар дыґ бесеуi, алтауы
т.б.
Жина³ты³ сандарІа, баяндауыш болса, жiктiктiґ 
I-II жаІыныґ ³осымшалары Іана жалІанады; їшiншi 
жаІы грамматикалы³ кµрсеткiшсiз-а³ ж¾мсалады 
(
бiз екеуiмiз, їшеуiмiз; сендер тµртеусiґдер, 
бесеусiґдер; олар алтау, жетеу т.б.
)
Септiк жалІаулары жина³ты³ сан есiмдердiґ жай 
тїрiне де жалІана бередi. Ондайда бiреу сµзi кейде 
белгiсiз есiмдiк есебiнде де ³олданылады. Мысалы: 
Бiреуiнiґ кїнi жо³ бiреуiнсiз, ўылым сол їшеуiнiґ 
жµнiн бiлмек. (Абай)
62-жатты²у.
Ж¾мба³тарды кµшiрiп жазып, жина³ты³ сан 
есiмдердi тауып, тїрленуiне назар аударыґдар.
1. Бiреуi орады,
Екеуi бiрiксе,
Бiреуi соІады. 
Кµґiлiґ толады.
2. Бiреуге найза тїйрейдi,
Ґзi де содан кїйрейдi.
3. Ґздiгiнен жїрмейдi, жарыспайды,
Кiсi мiнсе, жарыстан ³алыспайды.

46
АяІы екеу болІанмен, iзi жалІыз,
СаІатта талай жердi Іарыштайды.
4. АяІы бiреу, ³олы жо³,
Шиыр-шиыр жолы кµп.
Ґзi сµйлей бiлмейдi,
СалІан iзi сµйлейдi.

жүктеу/скачать 0,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: