Елекен гульнур кабдыгалымовна

28 
таралуы байқалып отыр. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, жоғары 
дамыған экономикалық аймақтарда тұрып жатқан, қалалық және ауылдық 
тұрғындардың 30%-на дейін аллергиялық аурулардан зардап шегеді [112]. 
Соңғы онжылдықта аллергиялық аурулардың әрбір он жыл сайын 2-3 есе ӛсуі 
тіркелуде. Кӛбірек тараған аллергиялық ауруларға: аллергиялық ринит, 
аллергиялық коньюктивит, бронхиалді астма, есекжем, атопиялық дерматит 
жатады. Аллергиялық аурулардың алдын алуы мен емі үшін кӛпшілік 
ұсыныстарда, бастапқы емдік шара ретінде гистаминдік Н1 - рецепторлардың
екінші ұрпағының седативті емес блокаторлары ұсынылады [113]. Сонымен, 
Аллергология мен Клиникалық иммунологияның Еуропалық академиясы, 
АRIA (Allergic Rhinitis and Impact to Asthma- аллергиялық ринит және оның 
астмаға әсері) жұмыс тобымен бірлесе отырып, ӛзінің Н1- гистаминдік 
рецепторлардың тежегіштеріне келесі шарттарды талап етті: аллергияға қарсы 
әсермен кӛрінетін, күшті және селективті Н1-рецепторларына тежегіш; 
клиникалық әсердің тез басталуы, әрекеттің 24 сағатқа созылуы; 
тахифилаксияның болмауы, тамақпен, дәрімен, транспорттық белоктармен, 
цитохром жүйесімен ӛзара клиника-маңызды іс-әрекеттің болмауы; бұл 
препараттарда седацияның, когнитивті және психомоторлы қызметке 
әсерлерінің жоқтығы. Кейбір антигистаминдікк препараттар ұйқы шақырады 
(цетиризин – 10 %, левоцетиризин – 6 % жағдайларда) [114]. Антигистаминдік 
2-ші ұрпақ препаттарының ішінде маңызды роль лоратадинге лайықты. 
Лоратадин 
(этил 
эфирі 
4-(8-хлор-5,6-дигидро-11Н-бензо-(5,6)цикло-
гепта(1,2-b)пиридин—11-илиден)-1-пиперидинкарбон 
қышқылы) 
Н1 
- 
гистаминдік рецептор тежегіштерінің ұзақ әсерлі блокаторы болып табылады, 
гистамин мен лейкотриен С4-тің деңгекті жасушалардан бӛлінуін тежейді, 
аллергиялық реакциялардың барысы туралы хабарлап, сол реакциялардың 
ӛтуін жеңілдетеді, аллергияға қарсы, қабынуға қарсы, экссудацияға қарсы 
әсерлерге ие, сонымен қатар капиллярлардың ӛткізгіштігін тӛмендетеді, 
тіндердің ісінуі жайлы хабар береді, тегіс бұлшық еттердің спазмын басады 
[115]. Аллергияға қарсы эффект 30 минуттан кейін дамиды, максималды 
шамаға 8-12 сағаттан кейін жетеді және 24 сағатқа созылады. Препарат орталық 
жүйке жүйесіне әсер етпейді және тәуелділік шақырмайды (гематоэнцефалды 
тосқауыл арқылы енбейді). Бәрімізге белгілі, аллергиялық ринит пен 
аллергиялық коньюктивиттің кӛпшілік жағдайының негізінде 1-ші типті 
аллергиялық реакция жауабы жатыр, ең жиі IgE-тәуелді түрі [116]. Осыған 
байланысты Н1-гистаминдік рецепторлар тежегіштерін қолдану жайлы 
нұсқаулығының нақты патогенетикалық негізі бар. Зерттеу негізінде 
лоратадиннің аллергиялық ринит симптомдарының бақылауындағы, жоғары 
әсерлілігі кӛрсетілген, ол симптомдар мұрын қуысында қабынудың пайда 
болуымен, түшкірумен, мұрыннан сұйықтың бӛлінуімен, мұрынмен тыныс 
алудың қиындауы, ол болса IgE-қабыну реакциясына негізделген, жауап 
ретінде аллергеннің мұрынның шырышты қабатына түсуіне байланысты 
кӛрінеді [117]. Бұл ӛмір сапасының жақсаруымен қатар жүретін, жалпы 
симптомдар қатарының кӛрінуінің азаюы, әсіресе аллергиялық риниттің 
маусымдық ауыр ағым жағдайына тән, мына симптомдар жалпы ыңғайсыздық, 

29 
жоғары ашуланшақтық және депрессивті жағдай, күндізгі белсенділіктің 
тӛмендеуі, ұйқының бұзылуы жатады. Анық гистамин босатушы әсерге 
кӛптеген тағамдық заттар, соның ішінде балық, қызанақ ӛнімдері, жұмытрқа 
ақуызы, құлпынай, шоколад т.б ие [118].
Аллергия - бұл организмнің белгілі бір затқа жоғары сезімталдығымен 
сипатталады. Ол заттар болып белгілі бір химиялық ингредиент, азық-түлік, 
жүн, шаң, шаң-тозаң немесе микробтар болуы мүмкін. Аллергия - ағзаның 
ӛзгермелі реактивті жағдайы, ол белгілі бір заттардың қайталама әсеріне 
сезімталдықтың жоғарылауы түрінде байқалады. Аллергияның негізінде 
тіндердің зақымдануымен жүретін, иммундық жауап жатыр [119]. Аллергия 
шақыратын заттарды аллергендер деп атайды. Аллергендердің организмге 
әсерінен аллергиялық реакция қалыптасады (жоғары сезімталдық реакциясы).
Иммундық жүйенің қызметінің бірі, организмді бӛгде заттардан және 
микроағзалардан қорғау болып табылады. Иммундық жүйенің реакциясын 
шақыратын, организге бӛгде заттар, «антиген» деген атқа ие болды. 
Антигендердің нейтрализациясы және жойылуы, бірнеше жолдармен жүзеге 
асады [120]. 
Кесте 4 – Жоғары сезімталдық реакциясының Gell и Coombs жіктелуі бойынша 
негізгі типтері 
Жоғары сезімталдық 
реакциясының типі 
Негізгі 
патофизиологиялық 
Аурулардың мысалдары 
І тип – атопиялық 
реакциялар
IgE-ң гиперпродукциясы, 
Эозинофильдердің және 
семіз 
жасушалардың 
шамадан 
тыс 
активациялануы,кӛптеген 
мӛлшерде 
вазоактивті 
қабыну
медиаторларының
бӛлінуі 
Аллергиялық 
ринит, 
бронхиальді 
астма, 
есекжем, 
аллергиялық 
дерматит, анафилаксия. 
ІІ тип – 
цитотоксикалық 
реакция 
Макрофагтардың 
жоғарылаған 
цитотоксикалық
активтілік,Т-лимфоциттер
Гематолитикалық 
анемия, тромбоцитопеня 
кейбір 
аллергиядық 
дәрілер (фенацитин, 
хлорпрозамин) 
ІІІ тип – 
иммунокомплексті 
реакциялар 
Қабыну 
реакциясының 
циркуляциялық иммунды 
жүйесі
Аутоиммунді 
аурулар: 
аутоиммунді тиреотдит 
тиреоидит, қант диабеті, 
сарысу ауруы және т.б. 
ІҮ тип – жоғары 
сезімталдықтың баяу 
түрі реакциялары 
Т-лимфоциттердің 
сенсибилизациясы 
Контактты 
дерматит, 
барлық 
жәндіктердің 
шағуынан 
кейінгі 
аллергия 

30 
Иммундық жүйенің бӛтен текті заттарға реакциясы қабыну табиғатымен 
сипатталуы мүмкін және тамырлар ӛткізгіштігінің жоғарылауымен, қабыну 
аймағында биологиялық активті заттардың синтезімен, ал ӛз кезегінде 
жарақаттанған аймақта лимфоцит пен фагоциттер хемотаксин шақыруымен, 
сонымен қатар комплемент жүйесінің белсендірілуімен қатар жүреді [121].
Аллергиялық ауруларды емдеуді (тездетілген типті реакция) аллергеннің 
табиғатын анықтаудан бастап (ӛсімдіктер тозаңы, жануарлардың жүндері, 
дәрілік заттар, тағамның компоненттері) онымен қарым-қатынасты үзеді [122]. 
Гистамин биогенді амин болып табылады (организмде гистидин 
аминқышқылының декарбоксилденуінен түзіледі. Гистамин базофилдердің, 
лейкоциттердің құрамында кездеседі. Ол әртүрлі ағзалар мен тіндерде 
орналасқан, гистаминдік (Н) рецепторлардың табиғи спецификалық лигандасы 
болып табылады. Гистаминдік рецепторлардың 3 түршесін ажыратады: Н1-, 
Н2-, Н3- рецепторлар. Н1 рецептор бронхтарда және ішекте (олар қозған кезде 
сол ағзалардың тегіс бұлшық еттерінің жиырылуы), қан тамырларда 
(тамырлардың кеңеюі) орналасқан [123]. Н2-рецепторлар асқазанның 
париетальды жасушаларында орналасқан (олардың қозуы кезінде хлорсутек 
қышқылының секрециясы кӛтеріледі). Кӛптеген жағдайда гистамин организмде 
активсіз (байланысқан) күйде кездеседі, бірақ әртүрлі патологиялық 
жағдайларда (аллергиялық реакциялар, күйіктер, қатып қалу) бос гистаминнің 
мӛлшері кенеттен жоғарылайды. Гистамин атопиялық синдром түзілуінде 
маңызды рӛл атқарады. IgE-жанама аллергиялық реакция кезінде гистамин 
деңгекті жасушалардан босап шығады. Соның нәтижесінде, келесі негізгі 
әсерлер байқалады [124]. Ірі тамырларда, ішекте және бронхтарда (әсіресе 
бронхиолаларда), 
Н2-гистаминдік 
рецепторлардың 
активтенуі 
ГМҚ-ң 
жиырылуын тудырады. Бұдан басқа, тыныс-алу жолдарында шырыштың 
секрециясы және ісіктің дамуы жоғарылайды. Бронхиалді астмамен 
ауыратындар, сау адамдарға қарағанда гистаминге 100 есе сезімтал болып 
келеді (гистаминді-провакационды тест). Ұсақ тамырлардың эндотелиінде Н1-
гистаминдік рецепторлардың қозуы вазодилятацияға алып келеді [125]. 
Антигистаминдік препараттардың бірнеше классификациясы болады (Н1-
гистаминдік рецепторлар тежегіштерінің). Кӛбірек таралған жіктелуі бойынша 
антигистаминдік препараттарды 1-топ препараттары (дефенгидрамин, 
прометазин, клемастин, хлоропирамин, хифенадин, мебгидролин, бикарфен) 
және 
2-топ 
ұрпақ 
препараттары 
(цетиризин, 
лоратидин, 
эбастин, 
ципрогентадин, азеластин, акривастин, мебгидролин, диметинден) [126]. 1-
ұрпақ препараттарын сонымен қатар седативті деп (негізгі жанама әсері 
бойынша) 2- ұрпақ седативті емес препараттармен салыстырғанда. Қазіргі 
уақытта 3- ұрпақ препараттарын бӛліп шығарды (фексофенадин, дезлоратидин) 
- бұлар активті метаболит болып табылатын, жоғары антигистаминдікк әсерге 
ие, седативті және 2- ұрпақ препараттарына тән кардиотоксикалық әсер 
кӛрсетпейтін түбегейлі жаңа заттар [127].
Қызметінің механизмі және негізгі әсерлері кӛпшілік антигистаминдік 
препараттар оларды бӛлек бір топ ретінде сипаттайтын бірқатар спецификалық 
фармакологиялық, қабынуға қарсы, ісінуге қарсы, тырысуға қарсы, 

31 
антихолинергиялық, антисеротониндік, седативті және жергілікті анестезиялық, 
гистаминмен шақырылған бронхоспазмның дамуына кедергі жасайтын 
қасиеттерге ие препараттардың тобы. Гистаминдік рецепторлардың 
антигистаминдік 
препараттарға 
ұқсастығы, 
медиаторлардың 
ӛзімен 
салыстырғанда тӛменірек, сондықтан олар рецептормен қатысты гистаминді 
босатып шығармайды, тек байланыспаған және босатушы рецепторларды 
тежейді [128]. Ӛз кезегінде Н1-гистаминдік рецепторлардың тежегіштері- 
реакция кезінде әзірленген жаңа гистаминдік топтың босап шығуы жайлы 
ескертетін, баяу типті аллергиялық реакцияларды алдын алуда ең тиімді. 
Рецептор 
аймағындағы 
концентрация 
препараттарын 
және 
тікелей 
пропорциональді препараттарды байланыстырады. Бұл топ препараттарын 
реагинді типті аллергиялық реакциялар (олар гистаминнің бронхқа ГМҚ 
реакциясын тежеп, қабынудың тӛмендеуімен ӛткізгіштіктің жоғарылауымен 
жүретін, гистаминмен шақырылатын ұсақ қан тамырларының кеңеюі), ал 
оларды дамушы аллергиядық реакция кезінде азырақ тиімді 1- ұрпақ 
препараттары [129]. Бұл топтың препараттары келесі әсерлер арқылы 
ерекшеленеді. 
- Тыныштандырғыш әсері 1- ұрпақ препараттарының кӛпшілігі липидтер 
қатарында ыдырайды, ГЭТ-дан жақсы ӛтеді, бас миының Н1-гистаминдік 
рецептормен байланыста болады. Седативті әсері орталық және М-
холинорецепторлар тежегіштеріне қатысты. Седативті әсеріне байланысты 
назар аудартатын жұмыс жасағанда бұл препараттарды колдануды шектеу 
қажет [130].
- анксиолитикалық әсері (гидроксизиннің) мидың қыртысасты бӛлімдерін 
тежеуімен байланысты деп болжамданады. 
- атропин тәрізді әсері м-холинорецепторларға блокадалық әсерімен 
байланысты. Препаратты қабылдағанда ауыздың құрғауы, зәр шығарудың 
қиындауы, іш қату, тахикардия және кӛрудің бұзылуы дамиды. 
- құсуға 
қарсы және әсері м-холиноблокаторлық белсенділігіне 
байланысты. Дифенгидрамин, прометазин, меклозин синдромында, Меньер 
ауруында қолданылады. 
- Паркинсонға қарсы белсенділігі (жекелеген препараттарда) тағы да
орталық м-холинорецепторларды тежеуіне байланысты [131]. 
- Жӛтелге қарсы әсері кӛбінесе дифенгидраминге тән, сопақша мидағы 
жӛтел рефлекстерінің орталығын тікелей тежеуіне байланысты. 
- Серотонинге қарсы әсері негізінен ципрогептадинде анық, себебі 
препарат бас ауруында қолданылады. 
- Тамырларды кеңітіп, АҚ тӛмендетуіне әкелетін а1 – Адреноблокаторлық 
белсенділігі, негізінен фенотиазин қатарының препараттарына тән.
- Жергілікті анестезиялық әсері (препараттардың кӛпшілігінде) прокаинға 
қарағанда дифенгидрамин мен прометазинде жоғары [132]. 
Сондай-ақ қышуға қарсы, жергілікті анестезиялық және ауыру сезімін 
басатын әсерлеріне байланысты препараттар жергілікті де қабылданады. 
Жоғары сезімталдықтың және фотосенсибилизациялық әсердің даму 
мүмкіндігіне байланысты гистаминге қарсы препараттардың І ұрпағы ұзақ 

32 
уақыт қабылдауға ұсынылмайды [133]. Осындай кемшіліктерін ұйғарып, ІІ 
ұрпақ препаратын таңдау негізделді. 
ІІ және ІІІ ұрпақ препараттары. Бұл топтың препараттары келесі 
қасиеттерге ие. 
- Серотониндік және м-холинорецепторларға әсерінің жоқтығында, 
гистаминдік Н1-рецепторларға жоғары арнайылығы бар. 
Клиникалық әсерінің тез басталуы (30-60 мин кейін) және әсерінің 
ұзақтығы (24-48 сағат). Препараттар белгілі дәрежеде қан плазмасының 
белоктарымен байланысып, кумуляцияланады (дәрілік заттардың кумуляциясы 
немесе зат алмасу) және ағзадан жай шығарылады [134]. 
Тәжірибеде тыныштандырғыш әсері жоқ (препаратты емдік дозада 
қабылдағанда). Кейбір жағдайда дамитын қатты ұйқышылдық кейде 
препаратты қабылдауды тоқтатуға алып келеді (кесте 5). 
Кесте 5 – Гистаминге қарсы препараттардың ІІ ұрпағының салыстырмалы 
сипаттамасы [135] 
Кӛрсеткіш
Фексофенадин Лоратадин Цетиризин
Эбастин
1 
2 
3 
4 
5 
Әсерінің ұзақтығы, 
сағат 
24 
24 
24 
48 
Әсерге түсу 
уақыты, сағат
1 
0,5 
1 
1 
Күніне қабылдану 
мӛлшері 
1 
1 
1 
1 
Тыныштандырғыш 
әсері 
Жоқ
Жоқ
Сирек
Жоқ
Алкогольдің әсерін 
күшейтуі 
Жоқ
Жоқ
Иә
Жоқ
Изофермент 3А4-ті 
ингибиторымен 
қатар QT ұзартуы
Жоқ
Жоқ
Жоқ
Иә
Дене салмағының 
жоғарылауы
Жоқ
Жоқ
Жоқ
Жоқ
Балаларда 
қабылдануы
12 жастан 
жоғары
2 жастан 
жоғары
2жастан 
жоғары
12 жастан 
жоғары 
Жүкті әйелдерде 
қабылдануы
Мүмкін
Мүмкін
Ұсынылмаған Болмайды
Кәрі адамдарда 
дозаны тӛмендету 
қажеттілгі
Жоқ 
Жоқ
Жоқ
Жоқ
Бүйрек 
жеткіліксіздігі
Иә
Жоқ
Иә
Иә

33 
5 – кестенің жалғасы 
1 
2 
3 
4 
5 
кезінде дозаны 
тӛмендету 
қажеттілігі
Бауыр қызметінің 
бұзылуында дозаны 
тӛмендету 
қажеттілігі
Жоқ
Жоқ
Жоқ
Қарсы 
кӛрсетілген 
Н1-гистаминдік 
рецепторлардың 
тежегіші 
(ұзақ 
әсерлі). 
Мес 
жасушаларынан гистаминнің және лейкотриен С4-тің босап шығуын тежейді 
[136]. Аллергиялық реакциялардың дамуын ескертеді және оның ағымын 
жеңілдетеді. Аллергияға қарсы, қышынуға қарсы, экссудатқа қарсы әсерлерге 
ие. Капиллярлардың қабырғасының ӛткізгіштігін азайтады, тіндерде ісіну пайда 
болуын ескертеді, тегіс бұлшықеттердің спазмын тӛмендетеді. Аллергияға 
қарсы әсері 30 минуттан кейін басталады да 8-12 сағат аралығында ең жоғары 
деңгейге жетеді және ол әсер 24 сағатқа созылады. ОЖЖ-не әсер етпейді және 
бейімделу шақырмайды (ГЭТ-дан ӛтпеуіне байланысты) [137]. 
Лоратадин құрамды препараттардың аллергиялық ринит (мезгілдік және 
жыл бойы), конъюктивит, поллиноз, есекжем (созылмалы идиопатиялық), 
ангионевротикалық ісіну, қышымалы дерматоз; гистаминнің босап шығуымен 
шақырылған жалған аллергиялық реакциялар, жәндіктер шаққанда 
туындайтын аллергиялық реакцияларға емдік әсер кӛрсететінін білеміз [138]. 
Лоратадин күшті, гистаминге қарсы, ұзақ және тез әсер етуші әсерлерді 
кӛрсетеді, күніне 1 рет қабылданады, клиникалық деңгейде тыныштандырғыш 
қасиетке және ОЖЖ жағына басқа да жанама әсерлері жоқтығымен 
ерекшеленеді. Лоратадиннің күшті антигистаминдік әсері теңіз шошқаларына 
ауыз арқылы енгізгенде анықталды, яғни кӛктамырға летальдық мӛлшерде 
енгізілген гистаминнен теңіз шошқалары аман қалған. Бұл тәжірибелерде 
гистамин терфинадин, астемизол, прометазин және дифенгидраминнің 
қатарында әсерінің жоғары болғаны [139]. 
М. Арианың айтуы бойынша лоратадин – пиперидин туындысы, 
азатадинмен байланысты, ұзақ әсер ететін, тыныштандырғыш емес, гистаминге 
қарсы белсенділігі жоқ болып келеді. Ол жеңіл тұмау, қышыма немесе кӛздің 
жасаурауы, түшкіру, мұрынның және тамақтың қышынуы, созылмалы есекжем 
сияқты аллергиялық аурулардың симптомдарын жеңілдетуде қолданылады 
[140]. Ленэнің зерттеулері бойынша лоратадинді арамен шақырылған 
қышынуды жеңілдетуге де қолдануға болады. Препарат гематоэнцефалды 
тосқауылдан оңай ӛтпейді. Біріншілік метаболизмнен ӛтуінен лоратадиннің 
шамамен 40 % ауыз қуысының шырышты қабатында сіңіріліп кетеді.
Осылайша аллергиялық жағдайды жеңілдету үшін лоратадин таблеткасының 
ауыз қуысында еруінде оның ұсталу уақытын қысқарту және әсерін тез бастау 
мақсатында сынақ жүргізілді [141]. Таблетканың ауызда еруі ӛзінің әдістерімен 

34 
және МДГ ажыратылатын бірнеше процесттерден тұрады. Олар әр түрлі түрде 
кӛрінеді, мысалы – таблетканың механикалық тығыздығы, дәмі және ауызда 
сезілуі, жұтуға оңайлығы – дәрілік заттың сілекей құрамында еруі, 
биожеткіліктігі және тұрақтылығы [142].
Қазіргі таңда аталған аурудан және оның түрлерінен планетамыздың 85 % 
тұрғындары зардап шегіп жатқандықтан аллегрияны екінші жағынан «Ғасыр 
ауруы» деп те атауға болады. Аллергия – бұл адам организмінің аллергенмен 
жанасуына, немесе оған аллергеннің түсуінен туындайтын адекватсыз 
реакциясы. Кӛп жағдайда аллергияны емдемейді, себебі аталған емдік 
әрекеттер аллергенді анықтайды да оны оқшаулайды [143]. Сол себепті бұл 
мәселеде аллергияны емдеуге қарағанда оның алдын алу маңыздырақ. Ең 
бірінші кезекте, профилактикалық әрекет сәтті болуы үшін, аурудың себебі 
туралы дұрыс болжам жасай білу керек. Организмнің аллергиялық 
реакцияларын дер кезінде анықтау үшін, ең алдымен аллергиялық 
симптоматиканы білу қажет. Сол кезде аллергиядан зардап шеккен адамға 
дұрыс медициналық кӛмек кӛрсету мүмкін болады [144]. 
Аллергия жеке адамның ауруы болып табылады. Кейбіреулерде аллергия 
шаңға болса, енді біреулерде мысыққа, және т.б. аллергия кейбір аурулардың 
негізі болып келеді, мысалы, бронхиалды астма, есекжем, дерматит. Кейбір 
жұқпалы арулардың дамуы аллергиямен тасымалдануы мүмкін. Бұл жағдайда 
аллергияны жұқпалы аллергия деп атайды. Сондай-ақ сол аталған бір ғана 
аллергендер әр уақытта, әр түрлі адамда әр түрлі аллергия симптомдарын 
шақыруы мүмкін [145].

жүктеу/скачать 3,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: