О Н Т6РТ1Н Ш 1 Т А К Ы Р Ы П
Б1Л1М ЭЛЕУМ ЕТТАНУЫ
Бупнп куш бш м элеуметпк институттардын арасында алдынгы катар-
д ага орындардын б1р1нде тур. К,огамдагы технологиянын, экономиканын,
саяси прогрестщ каркыны,
мэдениеттщ жагдайы, адамнын жай-куш
бщ м нщ сапасына шешуип тургыда теуедщ болып келедь
Б щ м элеуметгануы — келенс
1
з тенденцияларды жоюга комек кер-
сететш жэне каз1рп адамнын мэдениетше ыкпал ететш жана куштерд!
1здест1рет1н ш м дердщ б
1
р
1
. Б ш м элеуметтануы н е т зерттейд1? Оны
кызыктыратын саланы кыскаша тушндеп айтар болсак, онда онын бшмд!
елеуметпк-медени институт ретшде,
онын генезисж, еш р суруш , куры-
лымын, уйымдастыру тэалдерш , бш м беру саласынын элеуметпк куры-
лымы динамикасын, осы саланын баска когамдык институттармен жэне
адам ем ф ш щ езге де салаларымен езара эрекетгерщ зерттенш. Бш м елеу-
меттануы тар келемдеп дидактикалык меселелерд1 зерттеумен туйыктал-
майды, бул саланы педагогиканын ещшсше калдырып, адамнын п р ш ш к
эрекеян жене елеуметпк бш м саласындагы процестерд1 кещнен камту-
ды, олардын езара ыкпалын танып бшуда карастыралы.
Оку кызметш щ
езщ ол окушылар мен бш м алушылардын емфлж жоспарлары, багыт-
багдарлары, ем1р салтынын ерекшел 1 ктер!, гылымнын, когамнын букьп
медени кажеттшктер! тургысынан карастыралы.
1
. Бш м
элеуметтануыыыц категориялары, объектю мен пэш
Б ш м саласы бфкатар б
1
р-бхрще жакын турган гылыми пендердш
зерттеу объектна болып табылады. Олардын бш мш елеуметтанулыктур-
гыдан зерттеуде пайдалануга келмейтш ез1ндйс ертурл! угымдары бар.
Мундагы ала-кулалык кебше-кэп теориялык педагогиканын узак уакыт
боны елеуметпк гылымдар ж уйесш щ т
131
мше юрмеген категориялык ап
параты мен тужырымдамаларынын ыкпалымен байланысты болды. Бул
эсцэесе ен алдымен дэстурл1 педагогикалык «бшм* жэне «тэрбие» угым-
дарын тусцщ руге катысты мэселе.
Элеу меттануда мейл шше тол ыгырак карастырылган «элеуметгеншру*
категориясы «бшм» угымымен салыстырганда б^ршип орындагы угым
болып табылады. Элеуметтещцру урд1С1 кездейсок жэне
максагты багыт-
талган еш непзп формада жузеге асады. Бш м бул элеуметтану тургысы
нан жалпылама турде алганда тулганын максатты даму саласы рет1нде ай-
кындалган, ондагы элеуметгеншру урддстер! тэрппке ке-тпршген форманы,
334
когамдык мацызы бар стандарт пен багыт-багдарды иеленедК Бул форма-
лар бшм урдютершщ институтгык табигатын жэне элеумегпк угымды-
гын кврсетед1. Бшмдерде, кундылыктарда, нормаларда жэне кызмет
тэсшде-ршде
жузеге асатын стандарттар
б ш м
мазмунына айналады.
Бшмнщ болашактагы нэтижелер
1
онын нысаналары болып шыгады, олар
накты элеуметпк рвлдерден кершю табады. Онда адам максатты элеу-
меттещцру урдюше дайындалады, сонымен катар, мысалы, кэаби
бш м
курылымында мамандар дайындалып шыгарылады.
Б
1
р мезплде алуан турл! элеумегпк институттар — мектеп, отбасы,
букаралык акпарат куралдары жэне баскалары эрекет ететш бшм сала
сы шартты турде ей салага — формальды
бшмге жэне формальды емес
бшмге белшедк Будан эр1 бшм беруд! элеуметтанулык талдау онын ин-
ституттену, элеуметпк мазмуны, уйымдастырылуы жэне функциялары
мэселелерше назар аударуды тал ап етед1.
Жалпы шетел элеуметтануында кабылданган бш1м беруге бершген
мундай тусщжтемелер «тэрбие» категориясы оку категориясына тэуелд1
жагдайда калары свзс
13
, оны аныктау эл! де
шюрсайыстык такырыпка
жататыны анык. Онын шк
1
рсайыстык сипаты педагогтар тарапынан болган
катты сыннан квр1НД1, олар «... академиялык жалпы педагогика каз
1
рде
тэрбиенщ кандай жеке урдютерден туратыньш бшмейш ... жэне тэрбиеге
гылыми аныкгама бермед1»‘ - деп атап кврсетуде. Онын бурынгы тусш-
дцрщп келген «рухани бейнеш калыптастыру» акцент! «тулганыц дамуы
ушш жагдай жасау» акцентше езгеред1. Отандыктеориялык жумыстардыц
басым копшштнен кершген «бшм» жэне «тэрбие» категорияларын дайын-
даудагы педагогикалык амалдын карама-кайшылыкты болуы мьшаган саяды:
Педагогикалык амал элеуметтенд!ру феноменхнщ тутастыгынын маз-
мунын шектеп кабылдайды. К,ундылык саласын гана тандап кодш кояды.
Педагогикалык тургыда бул феномен мен «элеуметтенд1ру» категория-
сын карастырганда эрекетон нормалары мен улплер1 жуйесше косыла-
ды, оларсыз тулганын тутас элем!ндеп кундылыктарды беру мен менгеру
урд1сщ елестету тгатен мумщн емес.
1шк1 мэнд1к карама-кайшылыктар «тэрбие» жэне «окыту» категория-
ларынын
бол1Н1П
кету
1
нде жэне осындай непзде тэрбие теориясын жэне
окыту теориясын вз бет1нше курудагы талпыныста жатыр. Мундай бел
1
-
Достарыңызбен бөлісу: