Здравомыслов А. Г. Методика и процедура социологических исследований

Гылыми 1здежст1н жолдарын керсететж жэне эдютеме шарттарын 
камтитын кужаттарды зерттеу багдарламасы деп атайды. Багдарлама ме­
тодологиялык, эд1стеме, зерттеуд! уйымдастыру тарауларынан турады:
— методологиялык тарауда проблема жэне онын тужырымы, зерттеу 
максаттары аныкталып, М1ндеттер1 белпленед!, объектю мен пэш ай- 
кындалады, зерттеуде колданылган непзп угымдары аныкталады, кез- 
емел (гипотеза) курылады;
— эд1стеме тарауында зерттеуге тусепн адамдарды сурыптау непзделед!, 
мэл1меттерд1 жинактау жэне оларды ендеу жэне таддау ед!стер! белплену1 
ти1с;
— зерттеуд1 уйымдастыру тарауында зерттеу шьлердщ жалпы саны жэне 
олардын арасындагы енбек белила, зерттеудщ мерз1м1, рет1, т.б. керсе- 
тшед!. Багдарламанын аткаратын мшдетш оньщ уш тарауы камтыган мэсе- 
лелер аныктайтын болады.
Багдарламаны эз
1
рлеу жумысы зерттеу проблемасын аныктаудан 
басталады. Шеппм дайынлау максатында жедел талдауды талап ететш 
жагдайды элеуметпк проблема деп атайды..'
Жалган проблема жасаудан аулакболу керек. Накты жагдайды керсе- 
те алмайтын немесе бурын шецймш тапкан мэселелерд» жалган проблема 
деп атайды. Мундай кателжтерге жол бермеу уипн зерттеушшщ гылыми 
ой-еркм кен, ем1рден туйгендер1 терен эр
1
мазмунды болуы керек.
''Элеуметтануда элеуметпк проблемалар бес белпге: 1) зерттеудщ мак- 
сатына орай; 2) проблеманы алга карай алып журуцллерге сэйкес; 
3
) про- 
блеманын таралу келемше орай; 
4
) карама-кайшылыктьщ эрекет ету уакы- 
тына карай; 
5
) онын терещлк денгешне байланысты топтасады.^
1
. Зерттеудщ максатына сэйкес проблемалар гнесологиялык (таным- 
логикалык) жэне пэндш сипаттагы деп ажыратылады: а) гнесологиялык 
проблемалар элеуметпк кубылыстар мен процестердщ жай-куш туралы, 
олардын езгеркже ушырау тенденциялары женшде акпараттын жеткшк- 
сгздшнен туындаган мэселелер. Бул жердеп проблемалар бш мнщ жетк1- 
Л1кс>зд1пнен туындайды; б) халыктын бел гш б!р топтарынын, элеуметак 
институттардын мудделершщ езара кактыгысуы салдарынан пайда бо- 
луын, оларды турл1 эрекеттерге итеретш жене олардын емдрш тураксыз- 
дандыратын карама-кайшылыктарды пэшлк проблемалар деп атайды.
2. взш «алып журуцлане* орай проблемалар элеуметпк-демография- 
лык, улттык, кэсптпк, саяси жэне баска да топтардын, элеуметпк инсти­
туттардын, енеркэсш орындарынын, мемлекегпк мекемелердщ^ т.б. 
мудделерТне катысты карама-кайшылыктарды айкындайды.
3
. Таралу келемше карай элеуметак проблемалар: аудандык, кдлалык, 
ауылдык, ужымдык, ж ергш кп, аймактык, когамдык, т.с.с. болады.
360

4
. К,арама-кайшылыктыц эрекет ету уакытына сэйкес проблемалар 
кыска, орта жэне узак мерз1мд! болуы ыктимал. Мысалы, студенттердщ 
немесе окушынын оку кестесше канагаттанбауы кыска уакытта шешшетхн 
проблема. Жас маманнын енбек ужымына бейшделу проблемасы орта 
уакытта шешшетш мэселе десек, баспанамен камтамасыз ету, кылмысты, 
нашакорлыкты, т.б. проблемаларды тудыратын карама-кайшылыктарды 
жою узак уакытты камтитыны анык.
5
. Терецщк децгейше орай карама-кайшылыктар ушке бэлшген: оган, 
б1р1нш!ден, б!р мезетпк проблемаларды жаткызуга болады. Мундай про­
блемалар элеуметпк процестер мен кубылыстардын тек бЁр гана жагын 
камтиды. Мэселен, депутаттар сайлауында бхр адамнын балама кандидат- 
тарынын болуы немесе болмауы, т.б. Екшипсше жуйелж проблемалар 
жатацы. Олар тутас кубылыстар мен процестердщ бугал элементтер жуйеа- 
нщ дисбалансын керсетедд. Ушшшкп — функционалдык сипаттагы карама- 
кайшылыктар тудырган проблемалар. Бул кубылыстар мен процестердщ 
себеп-салдар байланысынын бузылуынан болатын мэселелер. Айталык, 
когамдагы белктпк катынастардыц ьщырап, куйреуше орай мешшк фор- 
маларынын кебеюше байланысты адамдардын есй идеологиялык тусх- 
шгшщ бузылуы1.
Элеуметпк тапсырыс болганда зерттеупн проблемалык жагдайды ез1 
тужырымдаган проблемага айналдырады. Бул теменгщей м
1
ндеттерд
1 
шешетш арнайы талдауды юке асыру болып табылады: 
1
) проблеманын ен 
мэнд! деген элементтер! мен факторлары белшш алынады. Проблема 
экономист немесе технолог кана шешетш кузырга жатпай, тек элеумет- 
танушынын еншхсше тиесМ болуы шарт; 
2
) проблемалык жагдайдын 
басты жэне жанама компоненттер! бол1Н1П алынады, бул — зерттеудщ 
непзп багытын аныктау уш
1
н керек; 
3
) осыган уксас, б
1
рак шеш
1
мш тап- 
кан проблемаларга талдау жасау, эдебиеттермен, эр^птестер тэж
1
рибеамен 
танысу. Бул непзп проблеманы нактылай тусуге кемектесед1.
Эдетте кейб
1
р элеуметпк проблемалар ужымдардын ез шщде (топтык, 
жергш1кп), локальды (мэселе) ретщде туындайды, онын еинил б1реулер1 улкен 
элеуметпк топтардын, гр1 аймактардын кептеген муддесше орай калыпта- 
сады, ал ушшшшер1 жалпы когамнын мудцес
1
мен кажепнен пайда болады.
Проблеманы дэл аныктау ушш ол туралы н ет бшп, неш бшмейпн1- 
М
13
Д
1
саралап алганымыз жен. Сондай-ак проблемада бхзда нендей жаг­
дайдын ойландырып отырганын бшу, соган орай мэселен! белплеу басты 
шарттардьщ б
1
р
1
.
1

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: