Как провести социологическое исследование / Под. ред. М. К. Горшкова

Зерттеу жумысына орай жасалатын 
келеи 
талап сол — онын максат- 
тарын аныктау кажет. Зерттеудщ жалпы багытын, эрекет етуддн жоба- 
сын жене гылыми нетижеге кол жетк
1
зуге талаптануды максат деп атай- 
ды. Максат — елеуметпк зерттеуд
1
колданбалы жэне теориялык салалар- 
га белш карастыруды кездейдь Теориялык зерттеу зерттелепн объекпнщ 
курылымы мен даму урдкп женшде жана бш м алуга багытталган. Кол­
данбалы зерттеу болса, накты жагдайдан, тыгырыктан шыгар жолын табу 
ушш керекп акпарат алуга багытталган 1здещстщ тур! болып саналады.
Ал 
нею 
езгерту керекттн бшу ушш накты зерттеу жумысы журпз!- 
лед1. Будан 
кейш 
не 1стеу керекппн аныктаган жон, дел 1 ре к айтканда, 
алга накты 
щндетгер 
коюга ти!спм
13
. Осыдан сон зерттеу М1ндеттер1 бел- 
гшенёдЕ 
Олар непзп, жеке (непзпнщ детальдарга белшуО жене непзп 
емес немесе косымша М1ндеттер болып ажырайды. М1ндеттер б^рнеше 
сурактарды жинактап тужырымдайды. Бул сурактарга кайтарылатын жа- 
уаптар зерттеуд1н алга тарткан максатына жету ушщ ете кажет. Непзп 
М1ндеттер пкелей зерттеу пеншен келш шыгады. Егерде максат колдан­
балы болса, онда 
мшДет 
те колданбалы сипатта болады. Зерттеуд
1
Н непзп 
М1ндетгер1 
койылган максатка уйлесед!, ал косымша 
мшдетгер 
болашак 
зерттеуге дайындык уш»н, бул проблемага катысы жок жанама гипотеза- 
ны (кеземелд!) тексеруге, 
кёйбщ 
ед!стемел1к мэселелерд!, т.б. шешу ушш 
койылады. Дегенмен, койылган мшдеттердщ кызмет1 ен басты сауалга 
жауап кайтаруга багындырылуы тйю. Сондыктан да непзп М
1
ндеттерд
1 
шешуге катысы жоктын бэр1 аяусыз турде, алгашкы сеттен бастап-ак 
ысырылып, алынып тасталынады. Непзп мшдеттерщ шешуге катысты 
акпараттардын мейлшше делелд1л1пн, 
сёномдшпн 
жэне турактылыгын 
камтамасыз ету кажет.
Будан сол зерттеудщ объекпа мен пэнщ аныктау жузеге асырылады. 
Элеуметтж проблема езшен-ез1 туындап, ез бетшше ем
1
р сурмейд!, оны 
калыптастыратын белшп б1р адам топтары мен кауымдастыктар болады. 
Баскаша тужырым жасап, сез козгасак, элеуметпк карама-кайшылык- 
тардан туратын, проблемалы жагдайды жасайтындар зерттеу объекпсже 
жатады. Гылыми 1зденю процесшщ, нендей де болмасын бгр нэрсеге ба- 
гьггталуын элеуметтанудын зерттеу объекпа деп атайды.
Объекпге койылатын талаптар да баршылык. Ол кэсштж-салалык 
немесе аймактык орналасуы жэне мерзгмдж шеп сиякты керсеткшггер 
аркылы бел плен ген.
Объектшщ касиеттер1 мен кырларын ез бойынасщрген зерттеу щэшн 
де аныктау кажет, вйткеш ол зертгелетш элеуметтж кубылысты толык 
турде керсеТедг. Зерттеу проблемасы тужырымдалып, 1здешстщ максат- 
тары мен м^ндеттер! аныкталады, онын объекпа мен пёш белпленгеннен
362

кейш багдарламада колданылатын непзп угымдарга теориялык тусйнк- 
теме бергледь Зерттеуцилердщ угымдар женшдеп эр турл1 тусш1ктер1 
болады, бул зерттеу нэтижесше керх ыкпал жасайды. Сондыктан угым­
дар тещрепндеп олардын ортак птарлерх болуы шарт.
Неш зерттеу керекттн аныктаган сон, зерттеу жумысын калай 
журпзу керек деген орынды сурак туындайды. Ол ушш зерттелетш про­
блеманы элементтерге болт, будан сон сол элементтердщ курамды бел!м- 
дерш аныктаган жен. Сейтш, оны схемага туыру керек. Схема зерттеу 
пешне катысты элементтерщ керсетед1 жэне олардын б1р-б1рше каты- 
насы мен байланысын толыгырак бейнелейтш болады. Схема дайын бол- 
ганнан кейш кеземел куралады.
Кайсыб
1
р фактшерщ, кубылыстар мен процестердо тусшдору ушш жа- 
салып, олардын дурыстыгын зерттеу нэтижесшде дэлелдеущ немесе жокка 
шыгаруды кеземел (гипотеза) деп атайды. Делхрек айтканда, кеземел схе- 
манын жекелеген элементтер1н1н калпын немесе олардын арасындагы 
байланыстарын керсету
1
керек.
Кеземел зерттеу жумысынын корытындысын алдын ала аныктауы 
тис. Кеэемелс
13
-ак бэр1 тус1Н1Кт1 болатын болса, зерттеу журпзудщ кажет1 
болмас ед1. Кеземелге койылатын талаптар бар: анык, тексер1стен етет1Н, 
карама-кайшылыксыз болуы шарт. Кеземелд! бастапкы жэне екшшшк 
деп те белед1.0йткен1 бастапкы кеземел акпарат жиналганга дейш тужы- 
рымдалады. Егер де ол зерттеу барысында жокка шыгарылатын болса, 
онда оньщ орнына екшш! кеземел усынылады.
Кеземелде колданылган угымдарга эмпириялык тусшжтеме бершу1 
кажет. Угымдарга эмпириялык тусшхктеме берудвд ез1 де жеке-дара 
процесс болып саналады, ейткен! онын кемепмен эз
1
рленген кеземел- 
ден анкета немесе сухбатнамада койылган сурактарга кешу жузеге аса- 
ды жене ол сауалдарга респонденттер (жауапшы, жауапкер) жауап кай- 
тарады.
Жогарьща карастырылгандардын бэр! багдарламага катысты мэселе­
лер болгандыктан, багдарлама не ушш кажет деген орынды сурак койы- 
лады. Егер зерттеу жумысын бхрден сурактарды дайындаудан бастасак, 
онда, бгршшщен, ете кеп артык сурактар жене керек еместер1 де туындар 
ед1; ек1нш1ден, алынган материалдарды калай ендеуд! бшмегендхктен 
жиналган материалдардан бас кетере алмай калар ед1к. Багдарламанын 
маныздылыгы, мше, осыларга байланысты. Ол жумыска багыт-багдар 
беред», зерттеу пеш туралы белгш акпаратты корытындылауга немесе ол 
жешнде ел
1
де белгхс
1
здерш аныктауга мумюндж жасайды. Демек, баг­
дарлама терен ойластырылган, накты, логикалык жуйенх сактаган, икемд1 
болуы тшс. Бул жагдай багдарламаньщ барлык элементгерше керек кезшде
363

езгер^стер жасап отыруга мум<<нщк беред1 (кеземел схема курудан неме­
се жуйел1-функционалдык '1алдаудан бурын курылмауы керек).
Багдарлама мен анкетанын дайын болуы элеуметтану зерттеуш жур- 
пзуге толык жеткшкт» дей алмаймыз, ендш эцпме юмдермен сауалнама 
жург
131
лет
1
Н
1
Н аныктауга келвд Т1релед1. Ол ушш сурыптау меселеа шеип- 
лед1. вйткен! зерттеудщ обьектгс! кеп жагдайда адамдардьш улкен жиын- 
тыгын курайды. Ал олар алеумегпк-демографиялык бел пл ерше карай 
Ж1ктелед1 жене улкен аймакка орналасады. Сондыктан олардын бвр!мен 
сауалнама журпзуд1 уйымдастыру б1ркатар киындыктарга урындырады. 
Сонымен катар койылган сауалга 
5000
адамнан немесе 
250
адамнан алын- 
ган жауап б^рдей акпарат беру
1
мумкш. Мэселе бул жерде 
5000
адамнан 
250
адамды капай сурыптап алу жайында болып отыр.
Сурыптау жумысын журпзу жиынтыкка байланысты болады. Жиын- 
тыкгьщ ек1 тур1 бар: бас жиынтык жэне 1р1ктелген жиынтык. Бас жиын- 
тык деп проблемага катысты бакылауга алынган букш белйегщ; тутастай 
жиынтыгын айтады. Бас жиынтык аймактык, мерз1мд1к, ещцрютщ сала- 
ларды немесе к эап тж , кызметт1к шенберд1 камтумен шектелген.
1
р
1
ктелген жиынтык бас жиынтыктын б>р бел!п бола отырып, Э
31
р- 
ленген эдютемеге немесе 1р1ктел1п, тандап алу багдарламасына сэйкес 
зерттелет1н объект1н1н есебше жаткызылады.
Элеуметтануда бас жиынтыктан сауалнамага катынасатын адамдар- 
ды тандап алудын эр турл1 эд1стер1н сурыптау калыптаскан. Ол эдастер б1р 
гана максатты кездейда 1р1ктелген жиынтык бас жиынтыкгы удайы да- 
мытып, жет
1
лдфумен, дел 1 ре к айтсак, репрезентативт!Л1Кпен (ек1лд1к) 
сипатталуы ти1С. Айталык, педагогикалык колледжд1н 
20
топтан туратын 
курсында сауалнама журпзу кажет болды дел1К. Сол 
20
топтан б!з бэрше 
ортакбелпс! бар 
3—4
топты гана бел1п алып сауалнама журпзем
1
з. Себеб! 
буларды зерттегеннен алынган акпарат калган топтарга да катысты, жа- 
рамды болып шыгады.
Кейде зерттеудщ жаппай журпз1лу1 де ыктимал, бул зерттеу объект1- 
сще к
1
ргендердщ бер1мен сауалнама жург
131
лед
1
деген сез. Бул еар есе 
бас жиынтыктын келем1 шагын болганда толыкканды тургыда жузеге 
асады. Меселен, педколледждщ кур>сында небары 
3
топ бар екен дел1К, 
будан олардан жауап алудын оншалыкты киыншылык тугызбайтынын 
кере аламыз. Сондыктан да 
20
топтан сауалнамага жауап алуга тура келе/ц. 
Калай дегенмен де, сауалнамага катысушылардын саны 
100
адамнан кем 
болмауын естен шыгармаган жен. Булай болмаган жагдайда анкетага анык 
жауап алу, жауаптарды топтастырып белу жэне алынган акпаратты тал- 
дау мумк1НД1п жойылады. Сондай-ак бас жиынтык тым еркелк! болган 
жагдайда жаппай зерттеу журпзудщ кажет! жок. Оган накты мысал ет!П
364

студенттердщ элп аталмыш топтарын алалык. Турл! мамандыктын иеа 
болгандыктан 
20
топтан 
3—4
топты 1рйстёп ала аламыз.

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: