193
әдебиет түрлерін белгілі бір дінді ұстаған халықтардың өз
ана тілдерінде жасап алу қажеттігі әрдайым сезіліп отырған,
өйткені ұстанып отырған діннің канондарын (заң ретінде
ұсынылған ереже-қағидаларын) жақсы білген күнде ғана руха-
ни өмірінің қажеттігін өтейтін құрал етіп пайдалануға болаты-
ны белгілі. Осы себептен XIX ғасырдың II жартысынан бастап
таза қазақ тілінде ислам діні қағидаларын уағыздайтын, ол
үшін сол ережелерді азды-көпті түсіндіретін әдебиет үлгілерін
жасау әрекеті пайда болды. Бұл қажеттікті өмірдің өзі ұсынды.
Ыбырай Алтынсарин 1884 жылы Қазанда шыққан «Шари
‘ат ул-ислам» атты шағын еңбегін жазуда өзі аштырған
азаматтық мектептерде міндетті түрде өтілетін дін сабағында
оқушыларға (қазақ балаларына) ислам дінінің негізгі заңдарын
ана тілдерінде түсіндіру мақсатын көздеген. Ыбырайдың өз
сөзімен айтқанда, «кәләм шари’ат һәм үлкен ғылым кітаптар
ғараб тілінде жазылулы» болғандықтан, оны көп «қара
халық» түсінбейтіндіктен, бірақ «ғарабтан басқа тілмен намаз
оқығандардың иман болуы да дұрыс» болғандықтан, «Шари’ат
ул-исламды» жазғанын білеміз. Зерттеушілердің талдауына
қарағанда, Ыбырай Алтынсарин осы кітапшасы арқылы қазақ
тілінде теология саласында жазуға болатындығын танытқан,
яғни «Шари ‘ат ул-исламның» арқауы – қазақ тілі, қазақ лекси-
касы мен грамматикасы екенін көрсетеді
50
.
Ал Абайдың 38-сөзін жазудағы мақсаты мұндай нақты
практикалық болу-болмауы жөнінде өз пікірімізді жоғарыда
айттық. Дегенмен қайткен күнде де «жүрегінің қуаты –
перзенттеріне адам ұғлының мінездері туралы» ойларын жазу-
ды көздеп, ол әңгіменің негізіне «Алла тағаланы танымақты»
алады, өйткені «Алланы танымақтық – дүниені тану, адам
өзін тану, адамшылықты жетілдіру, Алланың бір сипаты –
ғылым-білімді тану» деп бастаған автор әрі қарай «иманның
хақиқатын» сөз етеді, Алла тағаланың сегіз сипатын атайды,
ол сипаттарды айырып білу керек дейді, сол сегіз сипаттың
екеуі – ғылым мен құдіретті түсіндіреді, оларды кеңінен сөз
етеді. Одан әрі қарай ислам дінінің дұрыс түсіндірілуге тиісті
50
Достарыңызбен бөлісу: