189
тармақтарында параллель құрылымдардың келуінде деп
білеміз:
өткірдің жүзі ~ кестенің бізі... қиуадан шауып ~
қисынын тауып... басында ми жоқ ~ өзінде ой жоқ... орынсыз
ыржаң ~ болымсыз қылжаң...
Осы сияқты ұйқасты, ырғақты параллельдер Абайдың
прозасында да орын алады, Абай шығармашылығының нәзік
қырларын жазбай таныған ұлы Әуезов: «Қара сөздердің»
бірқатары, тіпті басым көпшілігі үлкен бір роман, повесть
кейіпкерлерінің монологтері деуге болады», – деген пікір
айтқан-ды. Шынында да солай: көлемі жағынан да (көбі бір-
екі беттік қана), ұсынылу стилі жағынан да, өзімен-өзі немесе
өзгелермен сырласқан тоны (үні) жағынан да көркем шығарма
кейіпкерінің монологіне өте жақын келеді. Ал бұрынғы билер
сөздері, яғни «шешендік сөздер» деп атадан балаға, ұрпақтан
ұрпаққа тарап біздің заманымызға жеткен монолог емей, не-
мене! Олар да – ауызша сөйлеу үстінде туған, тыңдаушыларға
арналған үлгілер. Бұлардың сақталу, жеткізілу және кәдеге
асырылу себептерінің бірі тек мазмұны емес, көркемдігі, тілі
екендігі мәлім.
Шешендік сөздер, поэзия сияқты, қазақ қауымының әлеу-
меттік, азаматтық ой-пікірін білдірудегі рухани сұранысын
ғана емес, тіл әлемінен алатын эстетикалық сұранысын да
елеп келді. Сондықтан бұлардағы дәстүрлілік, жалғастылық
күшті болғанын күні бүгінге дейін көріп, сезіп отырмыз.
Абайдың «Қара сөздеріндегі» монологтердің иелері де кей-
де қазақтың билерінше ақыл-насихат айтып, дидактик болып
көрінсе, кейде өз заманындағы ағартушы, ойшыл азамат бо-
лып сөйлейді, кейде философия, психология, дін, этика, эсте-
тика салаларынан хабары мол білімді интеллект иесі болып
толғайды. Сондықтан Абайдың «Қара сөздері» текстерінен
билер сөздеріндегідей ұйқасқа, өлшемге, ырғаққа құрылған
синтаксистік параллельдерді де, образды фразеологизмдерді
де, әсерлі теңеулерді де кездестіре аламыз. Мысалы: «Енді
мұндай иман сақтауға
Достарыңызбен бөлісу: