Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
Халықтық, отаршылдық, тоталитарлық топонимика
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды»
| Халықтық, отаршылдық, тоталитарлық топонимика
Х алы қты қ топоним иканы ң бір ерекш елігі - топоним икалы қ атаулар сол халы қты ң тікелей авторлығымен қойылуы себепті де, ф ольклор мен көркем әдебиет шығармаларында ез көрінісін бермей тұра алмайды. Мысалы, «Қозы Көрпеш - Баян сұлуды», не Мұрат ақын шығармаларын алып қарасақ, ондағы географиялық жер атаула- ры айғақ бола алады. Әрі мұндағы суреттелген жер атауларының бәрі де халықтың тарихи жады ретінде сақталып әрі ол ұғымдар ұрпақтан-ұрпаққа өтіп, дәстүрлік жалғастық тауып жататын рухани қазынаға айналып отырады. Мысалға алып қарасақ, қазақ ауыз әдебиеті мен ақындар поэзиясында жыр- ланып, бейнеленген елді мекен, жер атаулары - сол халықтың тікелей авторлығының тарихи айғағы ретінде туған әдебиет бетінде көрініс беріп оты- руы бүкіл әлем халықтарының бәріне ортақ рухани құбылыс екенін көреміз. О тарш ы лды қ топоним дер - халы қты қ елді мекен, жер атауларының антиподы ретінде пайда болатын өмірдегі саяси-әлеуметтік, басқыншылық пен зорлық-зомбылықтың көрінісі. Өйткені, ұлан- байтақ қазақ жеріндегі елді мекен, жер атауларының қалыптасқан жеті түрлі қабаттарына (қытай, парсы, грек, араб, моңғол, қалмақ, орыс) назар аударсақ немесе ол қабаттарды парақтап сырына шомсақ та, әр қилы басқыншылық, жаулап алушылықтан келіп туындаған отаршылдықтың қанды іздеріне, зорлық- зомбылықтың таңбаларына кездесеміз. Бірақ туған жеріміздің топонимикалық тарихи қабаттарындағы елді мекен, жер атауларының пайда болу, қалыптасу, артынан келіп өзгерістерге ұшырау себептерінің Мекемтас Мырзахметулы «Қазақ қалай орыстандырылды?» 347 тарихи шындығының бар болмысын ономастика ғылымы өз дәрежесінде ашып бере алмай келеді. Өйткені топонимика саясатпен тікелей байланы- сты өзіндік ерекшелігі бар қүбылыс болуы себепті де, ондағы әрбір өзгерістің түп-төркіні болып өткен саяси-әлеуметтік жағдайлармен бірлікте алынып қаралмағы керек екен. Қайта көп жағдайда оно- мастика ғылымы жер атауларында орын алған ащы шындықтың шымылдығын сыпырудың орны- на үнсіз қала береді. Мұның себебі, Дж.Неру атап көрсеткендей, «тарихты көбінесе жеңгендер мен басқыншылар жазғандықтан», олардың саяси мүд- десіне қайшы келетін отаршылдық, тоталитарлық елді мекен, жер атауларының сырын ашуға саналы түрде бара да бермейді. Осы себептен де отарланған халықтар тарихындағы пайда болған отаршылдық, тоталитарлық елді мекен, жер атауларының зерттел- мей қорғаусыз жатуы да жай ғана нәрсе емес. Халықтық топонимиканың ғасырлар бойғы даму жолына ой көзімен шола қарасақ, бүкіл әлем тари- хында жаугершілік, басып алушылық әрекеті ғасыр- лар бойы қайталанып, әсіресе, соғыс құралдарының жетілуіне байланысты XVIІ-ХХ ғасырлар аралығында отарлаушылық қабындай түсіп, тіпті, отарланбаған жер қалмапты. Ал Ресей империясы болса, соғыс отары мен жер отарын жүргізудің бел ортасында тұр. Батыс елдерінен өз «үлесін» молырақ қамтумен бірге өзінің азулы тісін шығысындағы елдерге аяусыз салды. Ресей патшалығының 1425 жылы коми-пер- мяк жерлерін қосып алудан басталған отаршылдық саясаты 1895 жылы төменгі түрікмен жерлерін күшпен қосып алумен аяқталды, яғни жүз тоқсаннан |