Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды»
| Ел қалай орыстандырылды?
көздеген мақсаты - осы арқылы татарларды үлттық рухани мәдениетінен қол үздіріп, рухани жағынан шөктіріп жіберуден басқа еш нәрсе де емес еді. Ильминский татарларға қойған талап тұрғысынан келіп, қазақтарға арналған кітаптардың бәрін де орыс алфавитімен шығаруды талап етті. Ы. Алтын- сарин еңбектерінің, әсіресе, оқу құралдарының бәрі орыс алфавиті негізінде шығарылу себебі де, осы қатаң талаптың ырқына байланысты құбылыс деп білмек керек. И льминскийдің татар, қазақ тіліндегі кітаптарды орыс алфавиті негізінде шығарудағы мақсатының негізі, әрине, халықты ң өмірге келген жаңа ұрпағын өзінің ғасырлар бойы сұрыпталып тұрақтанған тари- хи жадынан, тілі мен нанымынан, ата дәстүрінен, өткен тарихы нан, ұлтты қ сезімінен қол үздіріп, рухани мәңгүртке айналдырудан басқа ешнәрсе де емес. Бұл іспеттес халқының рухани бұлағынан көз жазып, туған халқының салт-дәстүрінен өгей- су - қатарға қосыла алмас рухани меш еулікке ұрыну - адамзат тарихындағы ең қатерлі апат. Тілі, ділі, діні, ұлттық дәстүрінен айыру арқылы кез кел- ген халықты тарих санасынан өшірудің тәжірибесі та ри хты ң әр ке зе ң ін д е-а қ ұш ы раса беретін құбылыстарға жатады. Қазақтіліндегі қазіргі басылымдар мен мектеп пен жоғары оқу орындарының оқулықтарының бәрінде де қазақтар үшін орыс графикасының негізіңцегі алфавитті алғаш рет жасаған Ыбырай Алтынса- рин деген ғылыми негізі жоқ және де сол кездегі арнайы түрде жүргізіліп отырған миссионерлік ресми саясаттан тыс, сол құбылыстармен байланыссыз Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?» алынған қасаң үғым қалыптасып отыр. Шыңцығына келсек, түрік тілді халықтар үшін орыс алфавитінің алғашқы нұсқасын миссионер ғалымдар жасап ұсынғаны талас тудырмайды. Ал Ы. Алтынсариннің 1876 жылы патшаның өзі қол қойып, Ағарту министрі нақтылы түрде жүзеге асыру мақсатымен, граф Толстойдың талабымен, оны Ильминскийдің жан сала қолдауымен орыс алф авитін ешқаңдай өзгеріссіз алу керек деген Петербург университеті ғалымдар шешімінің негізіндегі принципті үстанып, қазақ тіліндегі оқулықтарды сол алфавитпен басты- рушы ғана болғанын ескере бермейміз. 1870 жылы Ағарту министрлігінің «О мерах к об- разованию населяющих Россию инородцев» заңы жарияланды. Бүл заңға, негізінен, Ильминскийдіңоры- стандыруды кездеген миссионерлік педагогикалық жүйесі енгізілді. Осы заі-ща орыс емес халықтар үшін үш түрлі категория белгіленді. Бірінші категория бойынша, ұлт тілдерінде сабақ өз тілінде, бірақ міндетті түрде орыс алфавитімен оқыту талап етілді. Мысалы, Ыбырай ашқан мектептер осы категорияның ішіне кірді. Екіншісіндегі сабақ таза орыс тілінде жүргізіліп, тек сабақ үстінде түсінбеген жерін ана тілінде айтуға рұқсат етілді. Ал үшінші категория бойынша, сабақ тек орыс тілінде жүріп, ана тілінде сөйлеуге рұқсат етілмеді. 1905 жылғы 10 мамыр мен 3 маусым аралығында өткен Шығыс халықтарын оқыту жөніндегі арнайы Кеңес орыс емес халықтардың оқу жүйесін орыстан- дыру принципін ашық түрде күн тәртібіне қойды. Кеңеске патшаның өзі мен Ағарту министрі бастаған атақты миссионерлердің бәрі қатынасты. Татарлар- |