Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

20
ұсынамыз. Қала берсе кімде-кім әлеу-
метпен, қоғаммен қатынасып, қыз-
мет ететін болса, оның бәріне де пси-
хология пайдалы кітап деп ойлаймыз. 
Хат танитын жәй қазақ та, арында-
май оқи алса, едәуір білім алар деп 
сенеміз. Қиын жерлерін салғаннан 
ұқпаса оңай жерлерін оқып көрер, 
сөйте-сөйте біріне тісі батар». Оқыр-
манына осылайша ой сала келіп, Жү-
сіпбек «Психология нені сөйлейді?» 
дейтін бірінші тарауда осы ғылым-
ның екі жарым мың жылдық тари-
хынан біраз мағлұмат береді. Бұл
жерде рационалистік (ақыл-ой), экс-
перименттік (тәжірибе) психология-
ның жай-жапсарын баяндайтын бет-
тері өте тартымды. Кітаптың екінші 
тарауында адамның жан-дүниесін, 
мінез-құлқын, зерттеуді қайтіп ұйым-
дастыруға болатындығын айта келіп
(бақылау, анкета, әңгімелесу, тәжі-
рибе әдістерінің мән-жайы), тәптіш-
теп түсіндіреді. Ол – жан-дүниесінің 
заңдылықтарын зерттеуде математи-
каны, оның «болжау қисыны» (тео-
рия вероятности) дейтін саласын қа-
лайша пайдалануға болатындығын 
қазақ топырағында алғаш рет сөз 
етеді. Кітаптың үшінші тарауы «Тірі
заттардың қылығын жалпы мінез-
деу» (қазіргі терминде «Психика жә-
не сана») деп аталады. Мұнда пси-
хофизикалық және психофизиология-
лық құбылыстар, атап айтқанда, ор-
ганизмнің, тітіркенушілік пен сезгіш-
тік ерекшеліктері, жануар мен адам-
ның дағды, инстинктері (соқыр се-
зімдері) бұлардың бір-бірінен айыр-
машылықтары, өсімдіктер дүниесін-
дегі тіршілік белгісі (тропизмдер) ғы-
лыми талдауға алынады. Осы тарау-
да академик И.П.Павловтың шартты 
рефлекстер туралы ілімінің негізгі 
қағидалары сөз болады. Автор адам 
санасының даму жолын тарихи-қо-
ғамдық тұрғыдан дұрыс көрсете ке-
ле, қоғамдық (әлеуметтік) психоло-
гияның негізгі мәселелерінің (топ, 
жұртшылық, қоғам, парасат, әдет т.б.)
мәнін қазіргі психологиялық түсінік-
тердің төңірегінде тәптіштейді.
«Денедегі кейбір мүшелер, олардың 
қызметтері» деп аталатын төртінші 
тарауда жан қуаттарының анатомия-
лық-физиологиялық механизмдері, 
яғни жүйке саласы мен оның атқара-
тын қызметі, қозу, тежелу процесте-
рі, ми бөліктері, олардың қызметі, 
негізгі, сезім мүшелерінің (көз, құлақ, 
иіс, дәм, тері, т.б.) анатомиялық құры-
лысы жөнінде мағлұматтар беріледі. 
Мәселен, адам тәнінің шамшырағы –
көздің психологиялық механизмдері 
өте тартымды, шебер тілмен, дәйек-
ті баяндалған.
Бесінші тарауда эмоция мен сезім, 
бет пен денедегі түрлі мәнерлі құбы-
лыстардың келбет, көз әлпеті, ым-иша-
ра, т.б. қазақ өмірінен алынған қызғы-
лықты да, нақты деректер арқылы тү-
сіндіріледі. Адамда жиі ұшырайтын 
сезім, көңіл күйлері (таңсыққойлық, 
қорқыныш, еліктеу, тентектік, паңдық, 
т.б.) және бұлардың психологиялық 
астарлары сөз болады. Түйсік пен 
қабылдау, перне іліктестігі, ассоциация 
мен апперцепция, ынта мен ілтипат, ес 
пен елес, қиял мен шығармашылық 
мәселелері – алтыншы, сегізінші та-
раулардың бас тақырыптары. Бұлар-
да классикалық психологияның негіз-
гі қисындары: түйсіктің Бебер-Фех-
нер тұжырымдаған психофизикалық
заңы, Г.Гельмгольцтің резонанс (жаң-
ғырық) теориясы, Беркли қисыны, т.б.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: