Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

406
шыны дұрыс ойлай білуге баулу. Бұл 
жерде материалға сай дұрыс сұрақ 
қоя білудің де маңызы зор. Ойлауда 
қарама-қайшылықтық пайда болуы –
проблеманың тууына жағдай жасай-
ды, затты не құбылысты дербес алып 
қарауға мумкіндік береді. Ойлауда 
диалектикалық қайшылықтың болуы
оқушының өз бетінше жұмыс істеуі-
не түрткі болып, содан барып мәселе-
ні шешуді керек ететін проблема туа-
ды. Сөйтіп білетін мен білмейтіннің 
арасында қайшылықтар туындайды
да, сол мезетте дайын тәсіл болма-
ғандықтан, өзекті мәселе туындай-
ды, сөйтіп оқушының ізденімпаздық 
әрекеті мен ынтасы арта түседі. Мә-
селен, поляк педагогі В. Оконь (1914) 
«2+5 х 3=21; 2 + 5x3 = 17, секілді есеп-
тер беріп, оқушыларға проблемалық 
жағдай тудырған. Осы есепті шыға-
ру үшін жақшалар керек екені оқушы-
ның ойына келеді; яғни ол (2 + 5) х 3 
= 21; 2 + (5x3) = 17 деп таңбалайтын 
болады. Шәкіртке берілетін барлық 
білімді, сабақ біткенді осы жолмен 
іске асыруға болмайды. Өйткені кей-
бір тақырыптар мұндай әдісті керек
етпейді. Сондықтан түгелдей осы 
әдіске жүгінбей, оқытудың басқа да 
амал-тәсілдерін қолдану қажет.
Сонымен бірге мұғалім шәкірт ойла-
уындағы дара айырмашылықтарды 
да, яғни олардың ой тәсілдерінің (тал-
дау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, 
жүйелеу, т.б.) түрліше болатындығын 
да есте ұстауы тиіс.
Білім жүйелерін меңгеру – күрделі ой
жұмысының нәтижесі. Бұл ойлау тә-
сілдері мен формалары (ұғым, пікір,
ой қорытындылары) арқылы жүзеге
асады. Адам ойының бастапқы фор-
масы – ұғым. Бұл айналадағы зат-
тардың мәнді, негізгі белгілері тура-
лы қарапайым ой. Шәкірттердің оқу
үстінде меңгеретін ұғымдарының қа-
лыптасу жолы бірнеше басқыштар-
дан өтеді. Алғашында бала меңгере-
тін ұғымдардың аумағы тар, мазмұ-
ны да кеңейіп тереңдейді. Ұғымдар-
ды меңгеру сөз арқылы іске асады. 
Сөз – ұғымның материалдық қабығы. 
Ұғым бір сөзбен де, бірнеше сөзбен де
беріледі, оның нақты не абстракті-
лі жалаң, не күрделі екендігі тек кон-
тексте ғана айқындалады. Шәкірт-
тердің танымдық ұғымдарын берік 
қалыптастырмайынша, оларға жүйелі 
білім беру қиынға соғады.
Осылайша ойлау тәсілдерін тиімді 
пайдаланудан шәкірттер өздері ұғы-
нуға тиісті заттар мен фактілерді са-
ралап, салыстырып, жекелеген құ-
былыстардың не себептен туындай-
тынын, яғни оның шығу төркінін, се-
бебін іздестіретін болады, оқушы мұ-
ғалім сұрағына тек жауап беріп қана 
қоймай, оған өздері де сұрақ қойып, 
мәселені өз бетінше шеше білуге ма-
шықтанады.
Еліміздің озат, жаңашыл ұстаздары 
өз тәжірибелерінде методика, педа-
гогика, психология ғылымдарының 
соңғы жетістіктерін тиімді пайдалану
арқылы сабақ процесінің нәтижелі-
лігін жетілдіре түсуде. Олар бәрінен 
бұрын сабақтың құрылымына ерек-
ше көңіл бөліп жүр.
Атап айтқанда, бұл біріншіден – ұс-
таздың сабақты терең және жан-жақ-
ты түсіндіруі, екіншіден – оқу мате-
риалын тірек плакаттарына орайлас-
тыра қысқаша баяндай білу. Осының 
арқасында шәкірт тірек белгілері бар
беттердің (тірек плакаттарының ша-
ғын көшірмесі) мәнісін ұғынады, олар-
ды альбомдарына желімдеп жапсыра-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: