ОПАСЫзДЫҚ – адамның азамат,  ұйымның бір мүшесі, отағасы ретін- дегі әлеуметтік позицияларынан (ста- ОНТО

409
тусынан), парыз ұғымынан және т.б. 
туындайтын, өзі ұстанған приицип-
терін, сенімдерін, міндеттерін бұзатын
іс-әрекетінің сипаттамасы. Опасыздық
адал берілгендіктің қарама-қарсылы-
ғы болып табылады. Сатқындықтан 
өзгешелігі – опасыздық өзі соған қа-
тысты жасалған адамға не іске тіке-
лей бағытталмайды. Сондықтан опа-
сыздық байқалатын іс жүзіндегі әре-
кет пен шын мәнінде опасыздықты 
білдіретін сенімдегі, жақындықтағы 
өзгерістердің арасындағы шекті
нақ-
ты ажырату қиын. Психологиялық 
көзқарас тұрғысынан егер пайда көз-
деген ниеттен туындаған болса, опа-
сыздық кейде оңай жасалады, өйтке-
ні адам өзі соның
алдында опасыз-
дық жасаған адамнан ұялғаннан гө-
рі, О. нәтижесінде қолы жететін пай-
даға көбірек мән береді.
Сатқындық сияқты опасыздық та бар-
ша замандарда қатаң айыпталған. 
Феодалдық қоғамдарда О. ең ауыр кү-
нәлардың бірі деп бағаланған. Гума-
нистік дүниетаным адамның ойлау,
өмір сүру салтын өзгертуге деген құ-
қығын мойындайды және адалдық 
пен шын берілгендікті адамның бос-
тандығын шектейтін құралдар деп 
қарамайды. Өркениетті қоғамда мін-
деттемелердің орындалуын тоқтату 
ажырасушы жақтың тарауы мүмкін
шығынын өтеуді көздейтін уағдалас-
тықпен жасалуға тиіс. Ерлі-зайыпты-
лықта, махаббат пен достықта адал-
дықтан айнудың есесі қайтуы мүмкін 
емес, сондықтан ол әр уақытта О. деп 
саналады.
ОПЕРАЦИЯ
(психологияда) 
(лат, 
оре- 
rаtіо 
– іс-әрекет) – 1) субъекттің объ-
ективті дүниені танып білу үшін іс-
тейтін іс-әрекеті. Адам әрекеттерінің
сыртқы көрінісі арқылы сол адамның 
ішкі көңіл күйі, психикалық жағдайы 
жайында баға беруге болады. XIX ға-
сырдың 40-жылдарында американ 
психологі Э.Торндайк (1874-1949) 
салған операционизм немесе бихеви-
оризм деген бағыттар пайда болды. 
Бұл ілім бойынша адамның бүкіл пси-
хикасы мінез-құлық реакциясына ке-
ліп тіреледі, бұл бағыттардың басты 
кемшілігі – адам психикасын жан-
жақты зерттеуге мүмкіншілік бермей-
ді. Женева психологтарының басты 
өкілі Ж.Пиаже ой үрдістеріндегі О. 
белгілі бағытталған әрекетін көрсете-
ді дейді. Негізгі ойлау операциялары 
салыстыру, анализ, синтез, абстракция
және тұжырымдаудан тұрады. Осын-
дай операциялар арқылы адамда жа-
ңадан пікір, дүниедегі заттар мен құ-
былыстар жайында ұғым туады. Кез 
келген психикалық үрдістерді зерт-
теуде операцияның рөлі зор;
2) белгілі бір міндеттерді орындау ба-
ғытындағы аяқталған әрекет;
3) мекеме, кәсіпорын, т.б. міндеті мен 
қызметіне байланысты қайталанбалы 
әрекеттер. Кейбірде операция – амал
деген мағынаны білдіреді. О.Ж.Пиа-
же теориясында – адамның қайтым-
ды қасиеттері бар тәжірибелік неме-
се ақыл-ойлық әрекеті, яғни бұл әре-
кеттерді тікелей немесе қайтымды 
түрде, бастапқы жағдайға оралу не-
месе алынған нәтижелерді қайталап 
орындауға болады. О.– әрекеттің құ-
рылымдық бірлігі. Күрделі іс-әрекет-
те жеке әрекеттер операция рөлін ат-
қарады. Іс-әрекет мақсаты оның жал-
пы бағытын анықтайды. Іс-әрекеттің 
нақты жағдайлары жеке әрекеттерді 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: