Білім беру бағдарламасы Қарағанды 2022
жүктеу/скачать 1,08 Mb. Pdf көрінісі
|
невро лекция
| Сөйлеу тiнлiн
– адамның ми қыртысының өте манызды қызметтерiнiң бiрi. Оны iске асыру ми қыртысының және жалпы жүйке жүйесiнiң әртүрлi бөлiмдерiнiң жұмысын қажет етеді. Балалық шақ кезiнде сөйлеу тiлi бұзылыстарын олардың себептерiне қарай бөлуге болады: I. Орталық жүйке жүйесiнiң органикалық зақымдалуымен байланысты сөйлеу тiлiнiң бұзылыстары. Олардың өздерiн келесi топтарға бөлуге болады: 1) афазия – ми қыртысының сөйлеу зоналарының зақымдалуы салдарынан болатын сөйлеудiң барлық компоненттерiнiң бұзылуы (моторлық және сенсорлық афазия); 2) алалия – ми қыртысының сөйлеу зоналарының сөйлеуге дейiнгi кезеңдегi зақымдалуының салдарынан сөйлеу тiлiнiң жалпы дамымауы (моторлық және сенсорлық алалия); 3) дизартриялар – сөйлеуге қатысатын бұлшық еттердiң иннервациясы бұзылғаннан болатын дыбыс шығарудың бұзылуы. II. Орталық жүйке жүйесiнiң функциональдық өзгеруiмен байланысты сөйлеу тiлiнiң бұзылыстары: 1) кекештену (тұтықпа) – сөйлеу мүшелерінің бұлшық еттерінің тартылу салдарынаң сөйлеу ырғағының, екпінінің, жатықтығының бұзылыстары; 2) мутизм, сурдомутизм. III. Артикуляциялық аппараттың кемiстiктерiмен байланысты сөйлеу бұзылыстары (механикалық дислалия, ринолалия). Дислалия - есту қабілеті мен сөйлеу мүшелерінің иннервациясы дұрыс сақталғанда кездесетін тіл дыбыстарының бұзылып айтылуы. Ринолалия - сөйлеу мүшелерінің анатомиялық - фунционалдық кемістіктерінің салдарынаң дауыс әуезділігінің (тембрінің), тіл дыбыстарының айтулуының бұзылуы. Синонимдер: мұрнынан сөйлеу паталогия. IV. Әртүрлi себептерден болатын сөйлеу тілі дамуының кiдiруi (шала туылғаннан, iшкi мүшелерiнiң күрделi ауырларынан, тәрбие берудың дұрыс болмауынан және т.с.с.). Дислалия. Дислалияның түрлері, олардың себептері. Дислалия (гректің dis – бұзылу, logos – сөйлеу деген сөздерінен құралған.). Қазіргі уақытта дислалия дегеніміз есту қабілеті дұрыс және сөйлеу тілі аппаратының иннервациясы сақталған қалпында сөйлеу тіліндегі дыбыстардың айтылуының бұзылуы. Этиологиялық себептері бойынша дислалия механикалық (органикалық) және функционалдық болып екі түрге бөлінеді. 1. Механикалық дислалия. 2. Функционалды дислалия . Функционалды дислалия оның себептері. Функционалды дислалия дегеніміз дыбыс шығару аппаратында ешқандай кемістік болмаса да, сөйлеу тілі дыбыстарының дұрыс айтылмауы. Басқа сөзбен айтқанда - ешқандай органикалық негіз жоқ. Функционалды дислалия көп тарауының бір себебі баланың сөйлеу тілін үйде дұрыс тәрбиелемеуден. Кейде ересектер, баланың былдырлаған сөзін қызық көріп, ұзақ уақытқа дейін оған өзі де бейімделіп шолжындасып сөйлесетін болады. Қортындысында көп уақытқа дейін баланың сөйлеу тіліндегі дыбыстардың дұрыс айтылуының дамуы кешеуілдеп қалады. Балаға үйдегі адамдардың екі тілде сөйлеуі де кедергі болады. Бала әр тілде сөйлеу кезінде бір тілдін айтылу ерекшелігінең екінші тілдің айтылу ерекшелігіне жиі аусып отырады. Баланың сөйлеу тіліндегі ақаулық есту қабілетінің жетілмеуінен де болуы мүмкін. Айтылуы бір-біріне ұксас дыбыстарды ажыратуда баланың қиналатындығы байқалады. Сақаулық сонымен қатар дыбыс шығарудағы сөйлеу мүшелері: тілдің, еріннің, төменгі жақ сүйектерінің нашар қимылдауларынаң да болуы мүмкін. Соның салдарынаң бала тілің қалыптағы жағдайда дұрыс ұстап тұра алмайды немесе қажетті қимылдарды тез арада орын алмастыра алмайды. Дислалия сонымен бірге есту қабілетінің нашарлығынан да болуы мүмкін. Керең балалардың 10%-на дейінгілерінің сөйлеу тіліндегі дыбыстардың айтылуы бұзылған. Бұндай жағдай ызың мен ысқырық, ұяң және қатан дауссыз дыбыстарды бөлшекпен мүшелегенде байқалады.Дислалияның ауыр және ұзаққа созылуына баланың ақыл-ойының жеткіліксіз дамуы де себеп болуы мүмкін.Іштен туа біткен ақыл ойы кеміс балалардың 55 % - тен көпшілігі сөйлеу тіліндегі дыбыстарды дұрыс айта алмайтындығы белгілі. Механикалық дислалия, оның себептері. Механикалық (органикалық) дислалия дегеніміз сөйлеу тілі аппаратының сыртқы органикалық, оның сүйегі мен бұлшық еттері құрылысы ақаулықтарының салдарынаң сөйлеу тіліндегі дыбыстардың дұрыс айтылмауы. Верник орталығы самайдын үстінгі ортаншы қатпардын үштен бір ( 1 / 3 ) бөлігінде орналасқан – 22 алан. Сонын қасында тағы әуен, үн мен саздын орталығы бар. Самай, төбе және шүйде бөліктердін шекарасында жазба сойлеу анализатордын орталығ орналасқан 39 (алан). Бұл орталық Верник орталығымен (самай бөлігі), көру орталығы (шүйде бөлігінде) және төбе бөлігіндегі орталықтарымен мықты байланысқан. Бүкіл информациялар сыртқы және ішкі ортадан сенсорлық қыртысқа жеткізіледі, содан кейін әрі қарай ассоциативті қыртысқа жібіріледі. Мүнда информацияның өндеу өтіп – оған коніл қүй реакция пайда болады – моторлық (қозғалу, қимыл) ми қыртысының әсерімен. Сойлеу жазба орталығы орталық мандай қатпарының артқы бөлігінде орналасқан. Дәл қасында қолдын проекциясы жатыр. Бүл орталық жазбаның автоматизымын жасайды және Брок орталығымен байланысы бар. Рефлекторлы қызметтің дамуында тұкым куалайтын, бас миының генетикалык ерекшеліктерге байланысты қасиеттері мацызды орын алады, бірақ жасы ескен сайын көбінесе сырткы ортаның әсерлеріне йән беріледі. Баланың бас миының функцияларынын калыпты дамуы тітіркендіргіштеірдің жеткілікті саналуандығында -мүмкін, әсіресе баланың ересектермен, алдымен анасымен қарымқатынасының маңызы зор. Нәрестелердің жеке-дара бейімделуіиің ең ерте турі табиғи (жаратылыс) шартты рефлекстер болады. Олардын ең бІріншісі тамақтанудың қатаң тәртібі кезінде туғаннан кейін 2-ші аптада пайда болады. Кезекті тамақтандыруға 30 мин. қалғанда, қандағы лейкоциттер мөлшері көтеріледі, газ алмасу удейеді, содан кейін бала оянады. Бұл құбылыстарды уақытқа табиғи рефлекс деп бағалайды. Бір мезетте дерлік ему қимылдары.түрінде табиғи шартты тамак рефлексі пайда болады. Баланы «тамақтандыру» қалпына алғанда, яғни жылап жатқан баланы кеудеге кысса, ол тыныштанады. Баланың күн тәртібіие бейімделуі (тамактануы, сергектенуі) тітіркендіргіштердің дәйекті турде бірқалыпта қайталай бергеннен кейін уакытша байланыстар жүйесінің пайда болуына негізделген (динамикалық стереотип). Бірінші жарты жылдықтағы балалар үшін сыртқы шартты тітіркендіргіштердің тиімділігі әлі аз, оларда тек ұйқы мен тамақтану тәртібі бузылғанда теріс реакциялар болады, ал сыртқы қоршаған ортанық бұзылуының әсері шамалы. Сыртқы тітіркендіргіштердің мацызы 9—10 айда артады. Осы кезде бала ушін кун тәртібі ғана емес, сыртқа орта, белгілі күтуші адамдар да маңызды. Бул әртүлі сыртқы сигналдардың әсерінен пайда болған шартты рефлекстердің коптігіне байланысты. жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|