Оқу құралы педагогикалық университеттің бастауыш мектеп педагогикасы және әдістемесі факультетінің студенттері мен бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған

53
Суреттерді қарау және олардың атын атау; атауларды буынға 
бөлу. Ішінде «а» дыбысы бар сөздер ойлату. «А» дыбысының 
таңбасымен таныстыру. Кеспе әліппеден «а» әріпін алып, оның 
екі тік сызықтан және бір көлденең сызықтан құралғанын 
ажыратып, қосып көрсету. Оқушылар бұл әріпті таяқшадан 
өздері құрастырады. 
«А» әріпінің кіші таңбасымен таныстыру. Оны да талдау 
(сопақшалау келген дөңгелек пен имек таяқшадан тұрады). Әріп 
кассасынан бұл таңбаны табады. 
- Өткен сабақта балалардың өздері атын айтып, буынға 
бөлген еді; бүгін сол сөздерді тағы қайталайық, - деп мұғалім 
оқушылар айтқан сөздерді талдау арқылы оның құрамында «а» 
дыбысының бар-жоғына көңіл аудартады. 
Үйге құрамында «а» дыбысы бар 3-4 сөз ойлап келу 
тапсырылады. 
Бұл – сауат ашудың басты, негізгі кезеңі. Әліппе кезеңінде 
дыбыстар оқушыларға алфавит ретінде үйретілмейді, алғашқы 
кезде балаға естілуі, айтылуы ең оңай дауысты және дауыссыз 
дыбыстар үйретіледі. Әр дыбыстың тұсындағы суретке 
байланысты әңгіме өткізіледі. 
Қазақ мектептері үшін әліппе жасаушы авторлар мен сауат 
ашу жұмысын зерттеушілер әліппе кезеңін төртке бөледі. 
Бірінші кезеңінде жуан дауысты дыбыстар мен созылымды 
дауыссыздар және олардың таңбалары таныстырылады. 
Грамматикадан: сөйлеу, сөйлем, буын, дыбыс практикалық 
жолмен ұғындырылады. 
Жалпы мектептегі мұғалімдер мен әдістемеші ғалымдар 
жазу оқудан кейін қалмауға тиіс екенін, яғни балалар сауат ашу 
барысында дыбыстарды оқып, олардың таңбаларын танып қана 
қоймай, әріптерді де жазып үйренулері қажет екенін көрсетеді. 
Ендеше алғашқы кезеңнен бастап-ақ оқушылар үлкен және 
кіші әріптерді бірден жазып үйренеді. Екі дыбысты сөздерді оқи 
біледі, сондай-ақ көшіріп те, жатқа да жазып үйренеді. Оқуда да, 
жазуда да сөзді буынға, буынды дыбысқа бөлу сияқты, талдау-
жинақтау әдісі, сонымен қатар үдету амалдарымен (ат, ат-а-ата 
т.б.) жасалған сөздерді және бір ғана әріпі немесе дыбысы өзгеше 
сөздерді (ана, ара т.б.) оқу-жазу әдістері кең қолданылады.
Екінші кезеңде негізінен қысаң дауыстылардың жуаны 
және қалған сонар, ұяң, қатаң дауыстылар таныстырылады. Бұл 

54
кезеңде дыбыстар мен танысу жолдары да бірінші кезеңдегідей 
әдістер арқылы өтеді. Мұндағы айырмашылық – ұқсас дыбыстар 
салыстырыла оқытылады. Танылатын әріп санының көбейе 
түсуіне байланысты бұл кезеңнің жазу материалында қысқа-
қысқа сөйлемдер кездеседі.
Үшінші кезеңде жіңішке дауысты дыбыстар мен к, г, п, б, ж, 
з, ң сияқты дауыссыздар танытылады. Бұл кезеңде оқушыларға 
үйретілетін буын саны да арта түседі.
Әліппені оқытудың төртінші кезеңінде тілімізде сирек 
кездесетін «һ» сияқты дыбыстар мен солардың таңбалары 
таныстырылады. Сонымен қатар бұл кезеңнің мақсаты – орыс 
алфавитінен қосылған әріптерді және олардың дыбыстарын 
саналы түрде таныту. 
Жазу жұмыстары, сондай-ақ басқа жұмыс түрлері де алдыңғы 
дайындық кезеңіндегі сияқты болып келеді.
Әліппе кезеңінде қолданылатын негізгі құрал (Әліппе 
және әліппе серігімен қатар) – кеспе әліппе. Кеспе әліппеден 
балалар сөз құрастырады, сөздерді буынға, дыбысқа талдайды, 
құрастырған сөздерін оқып жаттығады. Балалар оқыған 
немесе жазған сөздерінің мағынасына жете түсінетіндей, қате 
жібермейтіндей дәрежеге жеткенге дейін талданады.
Балалар әліппені өтудің бірінші кезеңінде алдын ала буынға, 
дыбысқа талдап, кеспе әліппеден құрастырған сөздерін оқитын 
болса, екінші кезеңде үдету амалымен жасалған сөздерді және 
бір дыбысы өзгеше сөздерді оқиды. Бір дыбысты өзгеше сөздер 
мен үдету амалы арқылы жасалған сөздерді оқыту жұмысы кеспе 
әліппені пайдалану жұмысымен байланыстырыла жүргізілгенде 
ғана тиімді және нәтижелі болып шығады.
Үшінші кезеңде оқушылардың оқу техникасы мен жазу 
дағдысын жетілдіре түсу мақсатында «Әліппе» кітабының соңғы 
жағындағы материалдар пайдаланылады. Бұл сабақтардың мақсаты 
оқушылардың әліппеден алған білімін бекіту ғана емес, сонымен 
қатар балаларды оқу кітабы мен грамматикадағы материалдарды 
үйренуге дайындау болғандықтан әліппе кезеңіндегі сабақтардан 
гөрі әліппеден кейінгі кезеңдегі сабақтар едәуір ерекшеленеді. 
Әліппеден кейінгі кезеңде балалар көлемі шағын, қарапайым 
қысқа-қысқа сөйлемдерден құралған мәтіндер оқиды. Кеспе 
әліппемен жұмыс бұл кезеңде де толықтырылмайды. Әріптерден 

55
сөздер мен буындарды құрап жаттығу және оларды оқу жұмысы 
әліппеден кейінгі кезеңде де ұштастырыла қатар жүргізіліп 
отырады. 
Жазуға берілетін мәтіндердегі сөздердің айтылуы мен 
жазылуы бірдей, бір-біріне сай болуы әліппеден кейінгі кезеңде 
де қатты қадағаланады. Балалар бұрын оқылған, талданған 
сөйлемдерді мұғалімнің айтуы бойынша жатқа жаза алады. 
Аяқталмаған сөйлемдерді өздері аяқтай алады. Сөйлемдердегі 
қалдырылып кеткен сөздерді өздері тауып, қосу немесе сөйлемді 
аяқтау жұмыстары, әрине оқушылар бұрыннан оқып талдап, 
танысқан сөйлемдері бойынша жүргізіледі.
3.Әліппе кезеңінде жаңа дыбыс пен әріпті үйрету сабағының 
жүйесі

жүктеу/скачать 1,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: