Бағдарламасы аясында іске асырылды David В. Brinkerhoff, Rose Weitz, Suzanne T. Ortega essentials of
жүктеу/скачать 30,13 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Саулық пен науқастықтың әлеуметтік таралуы
| Үғы м д а р д ы ң қоры ты нды сы
Денсаулыққа сенім моделі А дам д арды қ сал ам атты әдеттерді қ ал ы п тасты р у ы біриеше себепке байлаы ы сты С ал ам атты әдеттерд і қ а л ы п гасты ру М үм кін М үм кін емес Ауруға душ ар болуы м ү м кін деп сенеді: Жасы қыры қтагы , созы лмалы бронхитпен ауы раты н, ш ы лы м шегетін адам өкпенің қатерлі ісігі ауруы на уш ырау қаупі бар деп ойлайды. 16 жасар жасөспірім ж ы ны сты қ жолмен берілетін ауру маған ж ұқпайды , өйткені денсаулығым м ы қты деп ойлайды. Денсаулы ғына төнген қатер аса қауіпті деп сенеді: Ө кпенің қатерлі ісік ауруы жанга батады жәие өлімге әкеледі деп сенеді және балалары н әкесіз қалды ргы сы келмейді. Ж ы ны сты қж олм ен берілетін аурудаи емделу оңайдеп ойлайды. Алдын алу ш аралары қауіп ті азай тады деп сенеді: Қатерді, темекі тартқанды тоқтату арқылы төмендетуге болады деп сенеді. Сақтану қуралдары венерологиялық аурулардан қорғайты ны на сенбейді. Алдын алу ш аралары н атқару үш ін ешбір кедергілерді елемейді. Отбасы жэне достары тем екіні тастауға ш ақы рады және солай ақш асы н үнемдей алады. Мүшеқапсыз ж ы ны сты қ қаты настан ғана лэззат алады. термен айналысады. Бұлай ойлайтындар әсіресе әлеуметтік жүйенің төменгі тобының арасында кең тараған. Саулық пен науқастықтың әлеуметтік таралуы Жақсы денсаулық тек жақсы дағдыларға я тұқымның жақсы бо- луына ғана байланысты емес. Алайда бұлардың да рөлі маңызды. Денсаулық - жынысы, әлеуметтік табы және нәсілі немесе этнос- тық тегі сияқты әлеуметтік жағдайлармен тығыз байланысты. Бұл бөлімде біз осы жайттардың АҚШ-та денсаулыққа әсерін қысқаша шолып өтеміз, одан кейін КСРО-дағы әлеуметтік қүрылымның өз- герісі өмір сүру ұзақтығына қалай эсер еткеніне қысқаша зерттеу жүргіземіз. АҚШ-та дүниеге жаңа келген нәресте шамамен 78 жыл өмір сү- руі мүмкін (Денсаулық сақтау саласының статистикасының ұлт- тық орталығы, 2001 ж.). Жастай қайтыс болу да кездеседі, бірақ АҚШ азаматтары, орташа алғанда, қартайғанша өмір сүреді. XX ғасыр- дың басында өмір сүру ұзақтығы 50 жасқа дейін болғанын ескерсек, бүл - өте үлкен жетістік. Дегенмен мұндай мүмкіндік бәріне бірдей берілмеген: қара нәсілді ер адамдар және кедейлер, ақ нәсілді әйел- дер мен байларға қарағанда ерте қайтыс болады (10.2 кесте). Әрине, бұл жерде өлімді айналып өту айласынан гөрі денсаулық сақтау маңыздырақ. Халықтың жалпы хал-ахуалын анықтауда ауру мен мүгедектіктің таралуы өлім-жітім көрсеткішіне үлкен ықпал етеді. Белгілі бір жылы қайтыс болғандардың жан басына шаққан- дағы санынан көптеген ауруға шалдыққандардың немесе мүгедек болғандардың саны басым. Келесі бөлімдерде біз жыныс, әлеуметтік тап және нәсілдік/этностық ерекшеліктің ауруға және өлімге қанша- лықты байланысты екенін анықтаймыз. Гендер Орта есеппен АҚШ-та әйелдер ер азаматтарға қарағанда бес жыл ұзақ өмір сүреді (10.2-кестені қараңыз). Алайда әйелдер үзағырақ өмір сүр- генмен, денсаулығына байланысты, ерлерге қарағанда жиі шағым айтады. Оларды артрит, астма, диабет, катаракта және т.б. аурулар көбірек мазалайды (Lane 8с Cibula, 2000; Bird 8с Rieker, 2008). Мүндай айырмашылық әйел адамдар ерлерге қарағанда, мүге- дектікке жиі ұшырап, қартаю кезінде өздерін жайсыз сезінетінін білдіреді. Қарттар үйіне түсетін жасы егде тартқан және көп ауруға шалдыққан әйелдердің саны ерлерге қарағанда басым. «Әйелдер қартая бастағанша, ер адамдар ерте қайтыс болады» де ген сөзді қалай түсіндіруге болады? Бұл сүрақтың жауабын биология мен қоғамнан іздеу қажет. Әйел заты өзінің ерекше гормондарына байланысты табиғатынан ер адамға қарағанда төзімдірек. Әйел адам- ның қажетті деңгейде азығы болып, қамқорлықты сезсе, ұзақ өмір сүру мүмкіндігі ер адамнан әлдеқайда жоғары (Bird 8с Rieker, 2008). Сонымен қатар әлеуметтік нормалар әйел затын жарақаттар мен өмірге қауіп төндіретін аурулардан қорғайды (Bird 8с Rieker, 2008). Басқалармен ерегесіп, спиртті ішімдік ішетін, жылдам көлік айдау- ды жақсы көретін және батылдық қасиеті бар таныстарыңыз ер адам болар. Өйткені мүндай қауіпті, тіпті өлімге әкеліп соқтыратын |