Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
§10. Сөздің басындағы немесе бірінші ашық буындағы ұ
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
file-6694
| §10.
Сөздің басындағы немесе бірінші ашық буындағы ұ, ү, о, ө дыбыстары және екі дауыстының ортасында келген у дыбысы ( тауық, бауыр сияқты сөздерде) келесі буындағы ы, і дыбыстарын өзгертіп, ұ, ү- лерге жуықтатып естіртеді (ашық буын дегеніміз – құ-, кү-, қо-, бұ, бү - сияқты дауысты дыбысқа бітетін буындар). Мысалы, құ-лын, бү-гін, о-рын, кү-ліп, ө-мір деген сөздер кұлұн, бүгүн, орұн, күлүп, өмүр болып айтыла- ды. Еріндік дыбыстардың ықпалы үшінші, төртінші буындар- да біртіндеп әлсірей береді. Мысалы, күмістің деген сөздің екінші буыны ү -ге ұқсап, соған жуық айтылса, үшінші буында і -ге жуықтау айтылады: күмүстің. Сол сияқты сөздің басындағы немесе бірінші ашық буындағы ө, ү дыбыстары келесі буындағы е дыбысын өзіне жуықтатыңқырап естіртеді, бұл әсердің де күші үшінші, төртінші буындарда әлсірей түседі. Мысалы: өнер, кө-ре-ді, ө-сер, кө-бе-лек, жү-рек, кү-рек деген сөздер өнөр, көрөді, көбөлек, жүрөк, күрөк болып айтылады. Қазіргі кезде бұл сияқты ерін үндестігі байқалатын сөздерді жазылуынша оқу орын алып барады, әсіресе екінші буындағы е дыбысын э етіп, өнэр, үлэс, өрэн түрінде айтушылық байқалады, бұл – әрине, қате. Осы ережеге сай етіп, мына шумақтарды дұрыс айтып көрелік: Жігітке / өлеңдөнөр / өнөрдөнөр // Шынжүйрүк / өргөшапса / өршөлөнер // (Халық өлеңі) Қазақтың / өзгөжұрттан / сөзү / ұзұн / Бірінің / бірішапшаң / ұқпассөзүн // Көздүңжасы / жүрөктің / қаныменен / Ерітуге / болмайды / ішкімұзұн // (Абай) Бірінші буын бітеу не тұйық болса (бітеу буын дауысты мен дауыссыздан тұрады: жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|