Оразбаев Қ. И. О-65 Жалпы топырақтану
жүктеу/скачать 2,94 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖАЛПЫ ТОПЫРАҚТАНУ
|
Топырақ классификациясы Топырақ – тау жыныстарының жоғарғы қыртыстарының бұзылу салдарынан пайда болады, көп функционалды ашық төрт фазалы құрылым жүйесі, құнарлығы бар, ол тау жыныс- тарының, организмдердің, ауа райының, жер бедерінің және уақыт функциясының әсерінен пайда болады. Топырақ түзуші үдерістердің бағытына байланысты, топы- рақ – табиғи денесінде ең маңызды қасиеті – құнарлықты сақ- тай отырып, басқа қасиеттер, әртүрлі басқа аттар пайда болады (күлгін, қара топырақ, қара-қоңыр топырақтар, кебірлер, т.б.). Генетикалық принципке байланысты, барлық топырақтар әртүрлі топтарға жіктеледі. Негізгі таксономиялық бірлестік болып топырақ типі саналады (1,5). Одан ұсақ бірлестіктер – типше, тек, түр және түрше. Топырақ типі – біртиптік биоклиматтық және гидрология- лық жағдайларда тарайтын және негізгі топырақ түзуші үдеріс- пен сипатталатын, мүмкіншілік болса басқа да үдерісімен ауы- сатын, үлкен топырақтар тобы. Топырақ типі сипатты ерекшеліктерімен анықталады: Органикалық заттардың біртиптігімен, олардың ыдырау типінің сипаты; Массаның ыдырау үдерісінің біртиптігімен және органика- лық құрылыстарының синтезі; Заттардың миграциясымен аккумуляциясының біртипті- лігімен; Топырақ құнарлығын арттыру шараларының біртиптік бағытымен. Солтүстік Қазақстан жерінде ең көп тараған топырақ тип- тері: қара топырақтар, қара- қоңыр топырақтар, кебірлер, т.б. (6,8). Топырақ типі типшелерге бөлінеді. Типше – тип ішінде топырақ түзуші үдерістердің пайда болауынан сапалы ерекшеленетін және типтер арасында өткінші саты болатын топырақ тобы. Топырақтың жалпы классификациялық бөлінуі 5-сурет. Түрше Түр Тек Типше Тип Қара топырақ Шалғынды қаратопы- рақ Қара- қоңыр топырақ Шалғын- ды қара қоңыр топырақ Шал ғын- ды Сор Кебір Солодь тер ТИПШЕ ТЕК Нормалы Карбонатты Кебірленген Терең қайнайтын Жетілмеген ТҮР БӨЛІНЕДІ: а) (А+В) қарашірінді қабатының қалыңдығынан: Зор қалыңды Аз қалыңды ә) Кебірлену дәрежесінен (сіңірілген негіздердің қосылысынан Na% мөлшеріне байланысты) Аз кебірленген Орташа кебірленген Қатты кебірленген б) Тұздалуынан (Тұздардың орналасу тереңділігінен, олардың мөлшері мен сапалы құрамынан) Сорлы Сортаңданған Терең тұздалған Сілтісізденген Кәдімгі Оңтүстік в) Қарашірік мөлшерінен Көп қарашірікті Орташа қарашірікті Аз қарашірікті г) Эрозияға шалдығуынан Дефляция- ға аз ұшы- раған Дефляция- ға орташа ұшыраған Дефляция- ға қатты ұшыраған Эрозияға аз шалдық- қан Эрозияға орташа шалдық- қан Эрозияға қатты шалдық- қан ТҮРШЕ БӨЛІНЕДІ: Механикалық құрамынан: Бор- пыл- дақ құм Бай- ла- ныс- ты құм Құ- майт Жеңіл құмбал шық Орта құмбал- шық Ауыр құмбал шық Же- ңіл бал- шық Орта балшық Ауыр бал- шық Қазақстан топырақтары классификациясы. 6-сурет. Әр типшеде топырақ құнарлылығын арттыру және сақтау шаралары типке қарағанда біртектілеу. Мысалы: қара топырақ – тип, ол типшелерге бөлінеді – күлгінденген, сілтісізденген, типті, кәдімгі және оңтүстік. Топырақтегі топырақ типшенің ішінде бөлінеді, олардың сапалы генетикалы ерекшеліктері жергілікті жағдай кешенінің әсер етуімен сипатталады ( топырақ түзуші жыныстардың құра- мымен, жер асты суларының химизмімен, т.б.). Мысалы: кәдімгі қара топырақ типше, тектерге бөлінеді – кәдімгі, карбонатты, кебірленген, солодьтенген, т.б. Топырақ түрі – тек ішінде бөлінеді және топырақ түзуші үдерістерінің даму дәрежесінен ерекшеленеді (кебірлену дәре- жесінен, қарашірік мөлшерінен, ж.б.) Мысалы, кебірленген оңтүстік қара топырақ – тек, түр- лерге бөлінеді – аз кебірленген, кебірленген, қатты кебірленген. Топырақ түршесі – жоғарғы қабаттың механикалық құра- мынан анықталады. Мысалы, ауыр құмбалшықты (түрше), аз қабатты (түр), кебірленген (тег), оңтүстік (типше) қаратопырақ (тип). жүктеу/скачать 2,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|