Оразбаев Қ. И. О-65 Жалпы топырақтану
жүктеу/скачать 2,94 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖАЛПЫ ТОПЫРАҚТАНУ
|
Топырақ Тереңдік, см Ферменттер саны Инвер таза Фасфа таза Уреаза Дегидро генез Ката лаза АТФ- аза Қара 0-86 44-3 12-1 7-2 9-1 6-0,6 21-0,3 27-3 7-0,8 4-0,5 1,7-0 5,4 21-0,2 Күңгір қара қоңыр 0-185 29-1 3-0,7 3-0 8-0 8-1 6-0,1 25-0,5 3-0,3 3-0 9-0 8-2 6-0,1 Ашық қара қоңыр 0-195 19-0,9 4-0,4 3-0 5-0 9-4 4-0 13-0,9 2-0,3 1,5-0 3-0 11-4 3-0,3 Құба 0-185 11-0,9 2-02 2-0,5 2-0 6-1 2-0,1 12-1,5 25,8-0,8 2-0,6 1-0 9-2 2,0 Ол бұл ферменттің қарашіріндіге тәуелді емес екендігінің дәлелі ( парлы г = 0,40). Ал А.Галстян пікірінше (1963 ж) гидро- литикалық ферменттер әрекетінің қарқынын топырақ карбо- наттылығы тежейді. Сондықтан фосфатазаның ең төменгі саны кебірленген жиек астындағы, органикалық затқа тапшы және сортаңдаған қабатта байқалады. Кебірді көпжылдық шөп егіп жақсартқанда, оның фосфатаза белсенділігі артқан, маусымды анықтағанда оның қарқыны көктемнен жазға қарай бәсеңдеген. Инвертаза болса, топыраққа жаңа түскен өсімдік қалдық- тары құрамындағы азотсыз органикалық қосындылар ыды- рауын жылдамдатады да, ондағы сахароза молекулалық глюкоза мен фруктозаға бөлшектейді. Іле Алатауы топырақтар арасында бұл фермент белсенділігі таулық қара типінен (44-24 мг/г) тау етегіндегі құба типке қарай басылады (12-10 мг/г), яғни оның (инвертаза) қарашіріндіге тәуелді екенін дәлелдейді (парлы г=0,84). Кейбір топырақта бұл қасиет физикалық балшыққа тәуелді (Кузнецова, 1974 ж). Инвертаза көрсеткіші күңгірт қара- қоңыр топырақта тым аз (23,4 мг/г). Орталық орында кебірдің шайылған (элювийлік А 2 ) жиегі тұр (16-20мг/г) және инвертаза белсенділігі В 1 -де күрт төмендейді. Шабындық дала кебірін өңдегенде оның белсенділігі артқан. Уреаза азот айнымалында үлкен орын алады, оның мөл- шері топырақтағы қарашірінді (г=0,84) мен азот қорына (г=0,87) корреляцияда өзгереді. Сондықтан оның белсенділігі тау қара топырағының гумустік жиегінде көтеріңкі (4-67мг NH 3 ), басқа- ларда төмен (2-3мг); карбонаттар уреаза әрекетін басады. Депадрогеназа тыныстық алмасу реакциялары мен гумус құралу биохимиясына қатысады. Онда топырақтағы қарашірін- діге тәуелді (г=0,84), яғни жоғары саны қара, қарақоңыр (9,3 - 4,2), төменгі саны құба (2,2мг) топырақтарда анықталған. Ерек- ше кебір топырақ тың және мелиорацияланған түрлерінде (ке- бірлік жиек үстіндегі қабатта) дегидрогеназалық белсенділік 100г топырақта тәулігіне 33 -тен -38,5 мг үш фенолмермазан (ТФФ) -ға жетеді. Кебірде тотығу - шалатотығу үдерістері үдеген. Жалпы шолғанда гидролитикалық ферменттер (инвертаза, уреаза, фосфатаза, АТФ-аза)белсенділігі қарақоңыр топырақтар- да, қара типпен салыстырғанда , 1,3-1,8 есе бәсеңдеген. Топы- рақтардың ферменттер мне қанығу дәрежесі инветразада орта- ша (тек құба типте төмен),каталазада таудың қара типінен бас- қасында шамалы, дегидрогеназада құба типтен басқасында орташа, уреазада шамалы, фосфатазада -тек қаратопырақтан басқасында орташа сәйкес біріншісінде 12 мг Р 2 О 5 болса, қалған Іле Алатауы топырақтарында фосфатаза саны 2 мен 4-тің ара- сында. Қара топырақта АТФ-аза белсенділігі жоғары-21, қалған типшелерде төмен 6-2 сан мөлшерінде. Тағы бір ерекшелік - егістік топырақтарда ферменттік белсенділік бәсеңдеу, бірақ АТФ-аза (қара, күңгірт қарақоңыр типтерде), интертаза (құба) ферменттері топырақтарды өңдегенде белсенділігін жоғалтпа- ған. Топырақтар кескіні бойы шолғанда, ферменттер саны жо- ғарыдан (гумустік жиек) төмен қарай (ләстік жыныс) азаяды, тіпті жоғалып кетеді, яғни олардың белсенділігі қарашірігіне тәуелді. Қорыта айтсақ, Іле Алатауы топырақтарында ферменттер белсенділігі топырақ түрлеріне және құнарлыққа тығыз байла- нысты. Ферменттер әрекетін игерген жағдайда топырақ құнар- лығын көтеріп, қалаулы және сапалы өнім алуға мүмкіндік туады. Кебірлілік қасиет көбінесе топырақтағы ферменттер әре- кетін баспайтыны көрінді. жүктеу/скачать 2,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|