Қою күңгірт-қоңыр топырақ (ҚК
3
)
аймақтың солтүс-
тігінде кездеседі. Қою күңгірт-қоңыр топырақтың беткі қабаты-
ның түсі қоңыр реңді күкірт-сұр, түйіртпектілігі кесекті, кесекті-
дәнді, жыртылған жерде шаңды-кесекті. Гумус қабатының
қалыңдығы А-В
1
35-45 (50) см, HCl 45-50 см тереңдікте көпір-
шиді, жеңіл еритін тұздар 2 м тереңдікте кездеседі.
Кәдімгі қою күңгірт-қоңыр топырақ қою күңгірт-қоңыр
топырақтың нышандарын сақтайды.
Кебірленген қою күңгірт-қоңыр топырақ гумус қабатының
астыңғы (В
1
) бөлігінің бірікпесі нығыздалған, себебі ол коллоид
бөлшектермен байытылған. Кебірленген қабаттың түйіртпекті-
лігі кесекті призмалы және кесекті, ал олардың қырлары күрең-
қоңыр қабыршақпен (жылтыраған) көмкерілген. Кебірленгендігі
күшейген сайын олардың жылтырлығы артады. Тұз қышқылы-
ның көпіршуі, кебірленбеген түсіне қарағанда жоғары. 1 м те-
реңдікте және одан төмен жеңіл еритін тұздар жиынтығы
көбейеді. Кебірленген қою күңгірт-қоңыр топырақ тегі кебірле-
ну деңгейіне байланысты түрге бөлінеді; яғни кебірленбеген –
бұл топырақтардың сіңіру сыйымдылығында натрий мөлшері
3% артпайды, әлсіз кебірленген қою қара-қоңыр топырақта 5-
10%; күшті кебірленген қою қара-қоңыр топырақта 10-15%
болады.
Күңгірт-қоңыр топырақ (КҚ
1
).
Қою күңгірт-қоңыр
топырақтан айырмашылығы гумус қабаты қалыңдығының аз-
дығы (А+В
1
< 30-40 см). HCl көпіршуі 40-45 см тереңдіктен
басталады. Карбонаттардың ең максималды шоғырлануы 50-55
см, гипстің – 150-170 см және жеңіл еритін тұздар 2 м терең-
дікте орналасқан.
Бұл топырақтардың тектік ерекшеліктері қою қара-қоңыр
топыраққа ұқсас.
Ашық күңгірт-қоңыр топырақ (КҚ
1
).
Құрғақ даланың
оңтүстік бөлігінде жусанды-астық тұқымдасты және жусанды
өсімдіктер астында, өте құрғақ климатта дамып қалыптасқан.
Ашық күңгірт-қоңыр топырақтың гумус қабатының қалыңдығы
аз (А+В
1
< 25-35 см). Бұл қабат түйіртпексіз.
Күңгірт-қоңыр топырақтардың жіктелуі 14-кесте.
Өңір
Жылы
(оңтүстік Еуропа)
Бірқалыпты
(Батыс Еуропалы және
Қазақстанды)
Суық
(Шығыс-Сібірлі)
Типше
Қою
күңгірт-қоңыр
жылылы мицелярлы-
карбонатты
Қою күңгірт-қоңыр
Қою күңгірт-қоңыр терең-
ді-суықты ұнталы карбо-
натты
Күңгірт-қоңыр
жылылы-мицелярлы
карбонатты
Күңгірт-қоңыр
Күңгірт
қоңыр
тереңді
суықты ұнталы карбонатты
Ашық күңгірт-қоңыр
мицелярлы
карбонатты
Ашық күңгірт-қоңыр
Ашық күңгірт-қоңыр
тереңді-суықты ұнталы
карбонатты
Күңгірт-қоңыр топыраққа қарағанда аз ылғалдануымен
карбонатты қабат беткі қабатқа жақын орналасқан. Гипс қабаты
110-120 см тереңдікте кездеседі. Ашық күңгірт-қоңыр топырақ-
қа жеңіл еритін тұздардың қою күңгірт-қоңыр, күңгірт-қоңыр,
күңгірт-қоңыр топырақтарға қарағанда жоғары орналасуы
олардың кебірленуіне алып келеді. Ашық күңгірт-қоңыр топы-
рақтың кебірленген түрі сирек кездеседі. Кебірленген ашық
күңгірт-қоңыр топырақ кескіні қабаттарға айқын бөлінген, беткі
(А) қабатта тұнба фракциялары аз, ал астыңғы (В) қабатта ол
көп, сондықтан бұл қабаттың түсі А қабатқа қарағанда күңгірт-
теу, бірікпесі нығыздалған, түйіртпектілігі ірі кесекті.
Ашық күңгірт-қоңыр топырақтардың тектік бірлікке
бөлінуі қою күңгірт-қоңыр және күңгірт-қоңыр топырақтарға
ұқсас. Тек бұл топырақтарда сортаңданған, кебірленген нышан-
дар өте айқын байқалады және олар аймақтық ерекшеліктердің
қатарына жатады.
Күңгірт-қоңыр топырақтар түрге гумустық мөлшері, гумус
қабатының қалыңдығы және кебірлену деңгейі бойынша
бөлінеді. Ашық күңгірт-қоңыр топырақтың тағы бір ерекшелігі
топырақ жамылғысының кешенді орналасуы.
|