«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

алмайды. Бҧл ӛсімдіктерге сіңбейтін кҥйіндегі су болып табылады.Жарғақты 
ылғалдың мӛлшері топырақ скелетінің уытылу дәрежесіне, топырақтағы 
коллойдтардың және гумустың мӛлшеріне тәуелді болады.
Қатты ылғал.
Мҧз тӛмен температурада (0
0
С тӛмен) пайда болады. 
Қатты кҥйдегі су-физикалық байланысқан ылғалға жатқызылады. Қатқанда 
ылғал кӛлемінің ҥлкеюі топырақтың қҧрылымын ӛзгеріске ҧшыратады. 
Топырақ ішінде пайда болған мҧз микроагрегаттарды бҧзады, осының әсерінен 
кӛпжылдық ӛсімдіктер мен кҥздік дақылдардың тамырлары зақымдануы 
мҥмкін. Тоң қабаты топырақтың физика-механикалық қасиеттерін ӛзгертіп, 
кӛктем мезгілінде далалық жҧмыстардың басталуы топырақтағы мҧздың еру 
жылдамдығына тәуелді болады, сонымен қатар топырақтың қаттылығы мен 
ӛңдеуге кедергісі артады. Топырақ ӛзінің қҧрамындағы судың белгілі бір 
мӛлшерін ҧстап тҧра алады. Оның бҧл қабілетін су ҧстаушылық кҥші деп 
атайды. Бҧл кҥш топырақтағы коллоидтық бӛлшектерінің гидратталуына 
байланысты. Судың бҧл бӛлігі коллоидтық байланысқан су немесе 
гигроскопиялық су деп аталады. Мҧны ылғалдың ―пайдасыз қоры‖ деп атайды. 
Кейінірек ылғалдың пайдасыз қоры топырақтың екі еселенген максималдық 
гигроскопиялығына тең болатындығы анықталды. Топырақта судың ӛсімдіктер 
қабылдай алмайтын белгілі бір мӛлшері бар кезде-ақ олардың сола бастайтыны 
байқалады. Бҧл шаманы солу коэффициенті деп атаған. Бҧл ҧғым ылғалдың 
пайдасыз қоры ҧғымына ҧқсас. Топырақ коллоидтары ӛздері байланысып 
тҧрған гигроскопиялық суды атмосфераға дейінгі кҥшпен ҧстап тҧрады. 
Тамырдың сору кҥші топырақтағы бҧл суды соруға жеткіліксіз болады
. 
Топырақтың су өткізгіштігі
деп оның жоғарыдан тӛменге қарай су 
ӛткізу қасиетін айтады. Ол топырақтың тҥйіртпектілігіне, механикалық 
қҧрамына, органикалық қорына байланысты және мҧның ӛзі сіңіру, ылғалдану 
мен ӛткізу кезеңдерінен қҧралады. Суды жақсы ӛткізгіш топырақтар – қҧм, 
қҧмайт, ең аз су ӛткізгіш топырақтарға балшықтар жатады. 
Топырақтың су көтергіш қабілеті
деп ӛзінің капиллярлары (тҥтіктері) 
арқылы оның тӛменгі қабатынан жоғарғы қабатына су кӛтергіштігін айтады. 
Бҧл қасиет топырақтың тҥйірпектілігіне, механикалық қҧрамына байланысты. 
Қҧмдар суды тез, біраз биіктікке кӛтереді (тәулігіне 30-60 см-ге дейін ғана), 
балшықтар керісінше суды баяу сорып, биікке (3-4 м дейін) кӛтереді.
Суару тҥрлері: Егін жайда дақылдар болса да, болмасада жылдың 4- мезгілінде 
әр тҥрлі мақсатпен жер суарыла береді. Суару тҥрлері мынадай: 1. Ылғал 
жинау, 2. Себу алды, 3. Кӛктеп шығару, 4. Ӛсіп – даму, 5. Қоректендіру, 6. 
Салқындату, 7. Жуып шаю. 
1. Ылғал жинау кезінде 1гектарға 800- 1200м
3
су сіңірілуі тиіс. Ерте 
дақылдар ҥшін ылғал жинау суы міндетті тҥрде кҥзде беріледі. 
Ал кеш себілетін жҥгері, мақта дақылдары ҥшін ылғал жинау суын ерте 
кӛктемде берсе де болады. 
2. Себу алдында суаруды - топырақтың беткі қабаты ӛте қҧрғақ болған 
жағдайда жҥргізеді. Бҧл суару кезінде кӛбіне топырақтың жыртылу қабаты 

ғана суарылады. Осы суарудың арқасында себілген тҧқым уақытында 
кӛктейді. 
3. Егін кӛгіне дейін суару – суару мӛлшері 150-250м
3
/га – тулап жатқан 
топырақ қабаты ылғалданса болғаны ӛсімдік ӛсуі ҥшін берілетін вегетативтік
суару ӛте жиі қолданылады.
4. Қоректендіру суаруы тыңайтқыштардың ертіндісімен суару – суару 
мӛлшері 100м
3
/га.
5. Салқындату суы- жаздың ең ыстық кездерінде беріледі. Кӛбінесе 
кӛкӛністер жемістер суарылады – суару мӛлшері – 50м
3
/га. 
6. Жуып шаю – артық тҧздарды кетіру ҥшін – кҥзде қыста ерте кӛктемде 
суарылады. 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: