Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған

4-ТАР АУ
ҚАЗАҢ ТІЛІН ОРЫС МЕКТЕПТЕРІНДЕ
ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ
Ж оспар:
1. Оңытудың сөздік өдістері.
2. Кітаппен және оқульщтармен жүмыс.
3. К өрнекілік әдіс.
4. Машыңтың өдіс.
5. Түсіндірмелі-иллюстративті әдіс.
6. Оңыту - таным іс-өрекетін үйымдастыру әдісі.
4.1. Оқытудьщ сөздік әдістері
Әдіс дегеніміз - оңу-тәрбие жүмыстарының алдында 
түрған міндеттерді дүрыс орындау үш ін м үғалім мен 
оңушылардың бірлесіп жүмыс істеуі үшін ңолданылатын 
төсілдері. Әдіс арңы лы м ақсатңа ж етуге бағытталған 
ж үм ы стар ретке келтіріледі. Оңыту өдістері таны мға 
ңы зы ғуш ы лы ң туғы зу керек. Олар оңуш ы ны ң аңыл- 
ойын дамытады, ізденуге, ж аңа білімді түсінуге ыңпал 
етеді. Оқытуда ең басты нөрсе - оңушылардың таным- 
дың ж үм ы стары . Оңыту өдістері ең аның ф актілерді 
білуді ңамтамасыз етеді, теория мен практиканың ара- 
сын жаңындатады. Тәсіл - оңыту өдісінің элементі. Төсіл 
материалды түсінуге үлес ңосады. Оңыту төсілдерінің 
түрлері. Төсілдер оңыту өдістерінің ңүрамына кіреді, 
әдістің ж үзеге асуына көмектеседі. Оңыту өдістерінің 
басты ңызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тәрбие- 
леу, үйы мдасты ру. Оңыту өдістемесі педагогиканьщ
күрделі саласының бірі - дидактика тарауында ңарала-
51

ды. Дидактиканың негізгі проблемалары оқу процесінің 
заңды лы қтары н, прициптерін жөне оңы туды ң тиім ді 
өдістеме лерін көрсете д і. Қазаң ті лінен оңу ш ы л арға білім 
беруде оқыту өдістері жоғарыда айтылған заңдылықтар 
мен принциптерге сүйенеді. Оқушыларға тиянақты , са- 
палы білім беру - мүғалімнің оқыту өдістері мен төсілдерін 
шебер меңгеру арқы лы жүзеге асады.
Әңгіме әдісі. Оңу материалы® ауы зш а баяндауды та- 
лап етеді. Бүл әдіс мектеп оқуының барлық кезеңдерін- 
де ңол даны лады . Әңгіме өдісі ж аң а білімді хабар лайды .
Оған мынадай талаптар қойылады:
1. Әңгіме оқуш ылардың адамгерш ілігіне көмектесу
керек. 
щщ щщт
f -
2. Әңгімеде тек дөлелді жөне ғылыми түрғыдан тек-
серілген ф актілер болу кер ек .
3. А йты лы п отырған ой -пікірдің дүрыстығын дөлел- 
дейтін ж ар қ ы н ж әне таны м ды м ы салдарды ң, ф акті- 
лердің ж еткіл ікті санының болуы.
4. Әңгіменің нақты ж үйесі болу кер ек .
5. Әңгіме өсерлі болу керек.
6. Әңгіме қарапайы м жөне түсінікті тілмен айтыла- 
ды.
Түсіндіру - ж еке үғым, ңүбы лы старды , приборлар- 
д ы ң , к ө р н е к і ң ү р ал д ар д ы ң ж үм ы с істеу ж о л д ар ы н , 
сөздер мен сөз тіркестерін сөзбен айту. Түсіндіру өдісі 
ж а ң а та ң ы р ы п т ы тү сін д ір ген д е ж и і қ о л д а н ы л а д ы . 
Түсіндіру әдісін қолдану мүғалімге мы надай талаптар
қояды : 
-
і
Щ 
:
- сүрақтарды дөл ж әне аны қ түж ырымдау;
- себеп-салдар байланысын аш ып, дәлелдер келтіру;
- салыстыру, ж арқы н мысалдар қолдану;
- ж үйелі қолдану.
М үға лім нің сөзіне түр лі талаптар қойыл ады :
- Мүғалімнің сөзі анық, нақтылы болуы керек. Мүға- 
лім сөзінің анық болуы оңушының ж аңа тақырыпты тез 
түсінуіне жағдай жасайды. Сабақтың нәтижелілігі мүға- 
лімнің сабаңта ңойған мақсатына жетуіне ы қпал етеді.
52

- Мүғалім сөзі - оңушыға үлгі. Мүғалім сөзінің тіл 
мөдениетіне лайың болуының мөні ерекше. Мүғалім тілі 
әдеби тілге жатпайтын сөздермен шүбарланса, орыс тілді 
оңушы оны қайталайды. Осыдан оның тілі ңалыптаспай- 
ды. М үғалім оңуш ы сы н мөдениетті сөйлеуге үйрету 
үшін алдымен өзі тіл мөдениетін сақтауға тиісті.
- Мүғалім окушыға тілдік материалды ңалай баяндау- 
ды күні бүрын ойланып, жоспарлап алуға тиісті. Жос- 
парда мүғалім ойын, желісін дүрыс ңүруға ерекшё мөн
беру ңажет.
- Мүғалім өз дауысына, үніне ерекше назар аударуы 
қаж ет. Мүғалім үні ңүлаңңа жағымды, байсалды, тар- 
тымды болса, ол оңушыны баурап алады. Сонымен бірге 
мүғалімнің баяндау кезіндегі үні бір сарынды болуы да
оқушыны ж алы ңты рады .
- У ақытңа да ерекше мөн беру қаж ет. Үзақ баяндау 
оқушыны ж алыңтырады, сондықтан мүғалім өз ойын дәл
аньщтаса, ол өте үтымды болмаң,
Әңгімелесу - ол оқытудың диалогтық өдісі, мүғалім 
оқуш ыларға м үқият ойластырылған сүрақтар жүйесін 
беру арқы лы біртіндеп, оларды ж аңа материалды түсіну- 
ге өкеледі немесе бүрын оқылғандарды түсінген, түсін- 
бегендерін тексереді. Әңгімелесу әдісін кейде сүраң-жа- 
уап әдісі деп те атайды . Әңгімелесу өдісін сабаңтың бар- 
лы к түрінде ңолдана береді. Ж аң а сабақта, қайталау са- 
бағында окуш ы ны ң білім ін тексеру, аны ңтау кезінде 
қазақш а сөйлеуге үйрету үш ін, қазақш а сөйлеу дағды- 
сын калы птасты ру маңсатында тіл ш ирату үш ін, т.б. 
ж ағдайларда ңолданылса да, ол белгілі таңырып төңіре- 
гінде болуы ти іс. Ғылымда өңгімелесу өдісінің үш түрі
көрсетілш жүр:
- Хабарлау өңгімелесу
- Эвристикалық өңгімелесу
- Ж аңғы рту өңгімелесу
Хабарлау өңгімелесуінде мүғалім оңушыларға ж аңа 
мөлімет, ж аң а тақы ры пты баяндау кезінде оны оңушы- 
ларға белгілі мөселемен байланыстырып, оңушыға сүрақ 
койы п, оны өз хабарлауына қатыстырады.
53

Екіыші тілді оқытуда еліктеу төсілінің алатын өзіндік 
орны бар. Еліктеу төсілі оңушының естігенін дел қайта- 
лай білуін қалыптастыруға бағытталады. Бүл төсіл қазад 
тіліндегі дыбыстарды дүрыс айтуға ж атты қты ру кезін- 
де өте ңаж ет. Еліктеу төсілінің оқуш ыға тілдің орфоә- 
пиялы ң норм асы н ңалыптастыруда атңаратын мәні зор. 
Мүғалім дыбыстардың буында, сөзде, сөйлемде, мәтінде, 
тү р л і ды бы старм ен тір к естегі ж ағд ай д а дүры с айту 
нормасын үйретеді. Мүғалім оңушыға мәтінді оқытуда 
еліктеу өдісін қолданады. Мөтіннің оңу үлгісін оңып өзі 
көрсетеді. Мөтінді дүрыс оқытып үйретуде мүғалім ин- 
тонадияны дүрыс ңоюы өте қаж ет. Орфоэпияны дүрыс 
ңалыптастыруда өлең жаттату, өлең оқуға үйретуде елік- 
теу тәсілі кең қолданылады. Оқушылар мүғалімге елік- 
теп ж атты ғады . Еліктеу төсілін кез келген жерде кол- 
дана беруге болмайтынын есте саңтаған дүрыс. Өйткені 
еліктеу тәсілінің кем ш ілік ж ақтары бар. Еліктеу арқьі- 
лы алынған білім тез үм ы ты лады .
4.2. К ітап п ен ж ән е о қ у л ы қ тар м е н ж ү м ы с
Бастауыш сыныптарда кітахшен жүмыс сабақ үстінде 
мүғалім басшылығымен ж үзеге асады. Одан әрі оңушы- 
лар кітаппен ж үмы с істеуге өздері дағдыланады. Сабақ 
материалдары бойынша өздік жүмыс жасаудың кейбір
тәсі лдері бар:

жүктеу/скачать 11,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: