Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған



Pdf көрінісі
бет38/65
Дата12.10.2023
өлшемі11,08 Mb.
#185092
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   65
Байланысты:
1 КТОӘ оку куралы Сатыбаева

ТІЛ ДАМЫТУ
Ж оспар:
1. Тіл дамыту - тілді сщытудағы негізгі маңсат.
2. Оңушының сөздік қорын байыту. Сөздік жүмысы.
3. Мәтін арқылы оңушылардың тілін дамыту.
4. Ж азбаш а тіл дамыту.
7.1. Т іл дам ы ту — тілді оқы тудағы негізгі м ақ са т
Тіл үйретуде ең басты міндет - оқушылардың сөйлеу 
тілін ж етілдіру. Оқушылар тілдің грамматикасын білу 
арңылы бір-бірімен сөйлесуді, сүраң ңоюды үйренеді. 
Олардың сөйлеу тілін дамыту үш ін өздерін ңоршаған 
айналадағы заттар мен қүбылыстар ж айлы сүрақтарға 
жауап беретіндей жағдай туғызу қаж ет. Ауызекі сөздің 
ж алп ы міндеті - сөздің м ағы насы на түсініп, оны өз 
сөзіне дүрыс ңолдану. Ол үшін сөз ңорын молайту ңажет,
өр сыныптың бағдарламасына ңарай оқуш ылар ж аңа 
сөздер меқгереді.
Сөз — тілдің қүрылыс материалы. Оңушы ең алдымен, 
тілдің дыбыстың қүрылысын меңгеруі ш арт. Ол үшін 
дыбыстарды дүрыс айтуға жаттығады. Мүғалімнің айт- 
қан ы н а еліктей отырып ң азаң тіл ін ің фонетикасы н, 
сөздерге түсетін екпінді, интонацияыы, сөздерді дүрыс 
оқуды меңгереді, жаттығады.
Тіл дамытудың жеті түрлі міндетінің (сөздікті дамы­
ту, сөйлеу тілінің грамматикасын қалыптастыру, ерек- 
ше дыбыстарды дүрыс айту, диалогтік сөздің дүрыс 
қалыптасуы, түсінгенін айта білу, көркем шығармамен
99


танысу, сауатты ж азуға дағдылану) атқаратын қызметі -
өрі білімдік, өрі төрбиелік. Тіл дамыту арқылы оңушы- 
лардың ақыл-ойы кеңейіп, адамгерш ілік, эстетикальщ 
төрбие, бір-бірімөн достың қарым-қатынас мөселелері дүрыс 
жолға қойылады. Оқыту (тіл үйрету) өдісі дегеніміз - оңушы 
мен оқытушының білім берудегі, дағды берудегі, машық- 
танудағы білім беру өдісі. Тіл үйрету өдісінде бірнеше 
төсілдерді бөлуге болады (көрнекілік өдіс, сөз өдісі, ма- 
ш ықтық өдісі) яғни сөйлеу тесілі, ойын тәсілі.
Тіл дамытудың бағдарламасы ңандай болуы керек?
1. Тіл дамытудың міндеті белгіленіп, эр сынып сайын
оның бірте-бірте күрделенуі ескеріледі.
2. Оңушылар қорш аған ортамен танысады:
А) сөздікке қойылатын талаптың сынып жоғарыла-
ған сайын күрделеніп келуі көзделеді.
Ә) сан есім, сын есім, зат есім сөздері, яғни заттың 
түсін, көлемін, кескінін, ауданын, уақы ты н, мөлшерін
білдіретін сөздер меңгеріледі. 
.
3. Сөйлеуге, сөзді айтута, мөнерлеп оқуға, яғни ды-
бысты дүрыс есту дағдысына жаттыңтыру ескеріледі.
4. Оқушыларды сөйлеу тіліне тәрбиелеу, сөйлеу дағ-
дылары ңалыптастырылады.
5. Естігендері бойынша түсінгендерін айтуға жаттың-
тырылады. Балалар өңгімесінің түрлері мен сапасы са-
лыстырылады. 
'
6. Көркем өдебиет үзінділерін оңытуға дағдыланды-
рады. 

‘ 
,
Бүл бағдарлама талаптарды оқуда, ойында, күнделік
өмірде іске асатын болды. Екінш і тілді тікелей үйрету,
аударма өдісі, аралас әдіс арңылы жүреді.
Тілді тікелей үйрену жүйесі деген — оқуш ылардың өз 
ана тілінің ф актілеріне сүйенбей, басқа тілді тікелей 
үйрену деген сөз, яғни түрлі көрнекіліктер, экскурсия- 
лардың көмегімен сөйлеу тілін үйретеді. Бүл ж үйенің 
пайдалы жағы осы, ал кемш ілігі баланы ана тіліне сүйен- 
бей оқытады. Тіл үйренуде мүндай өдіс қиындың келті- 
реді, өйткені оңушы басңа тілді, ең алдымен, өз тіліне 
аудару жолымен үйренеді. Ал аударма өдісі оқуш ының
100


ана тілі арңы л ы іске асады. Оқу шы екі тілдің фактілерін 
салыстырады, бір тілден екінш і тілге аударады. Деген- 
мен, тілді тікелей үйренумен сөйлеу тілінде қатар үйрен- 
ген әлдеқайда тиімді екеыін өмір өзі көрсетіп отыр. Сон- 
дықтан қай тілді болмасын аралас өдіс арқылы үйрен- 
ген тиімді.
Екінш і тілді үйрету өдістері төмендегідей:
- мүғалімнің сөзі
- өңгімелесу
- салыстыру
- кітап бойынша білімді меңгеру
- оқу арңылы
- грамматикалың талдау
- жаттығулар орындау 
көрнекілік
- экскурсиялар
- техникалың ңүралдарды пайдалану.
Оқу орыс тілінде жүргізілетін мектептердің бастауыш 
кезеңінде тіл дамыту жүмыстары негізінен көрнекілік 
өдіс, сөзбен жеткізу әдісі, практикалық өдістер бойынша 
өткізіледі. Түсіндіру өдісі - ж аңа сөз, сөз тіркесі, сөйлем- 
дерді түсіндіруде қолданылады. Сабақ сайын үйретілетін 
ж аңа сөздер бойынша, яғни сөздік жүмысында іске аса­
ды.
Көрнекілік әдісі — сабаң сайын жүргізілетін өдіс. Басңа 
тілді үйретуде ең нәтижелі жөне ж иі қолданылады. Бірін- 
ші, екінпгі сыныптарда түрлі суреттерді (оқу ңүралдары, 
сыныптағы заттар, тамақ, киім, тазалық саңтау заттары 
т.б.), ойыншықтарды корсету арқылы балалар сөз үйре- 
неді, ңазақш а сөйлеуге дағдыланады.
Ал машықтың өдіске ойнау элементтері бойынша тіл 
үйрету кіреді. Д идактикалы қ ойындар оңушылардың 
білімін бекітіп, сөздік қорын молайтады, сөз, соз тіркесі, 
сөйлемді дүрыс ңүрастыруға, қаж етті сөздерді дүрыс та- 
уып қоюға, қысқа өңгіме айтуға жаттықтырады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   65




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет