С. В. Кожанова Жалпы иммунология

5-Тарау. Туа біткен иммунитепің негізгі компоненттері..
67
Антимикробты пептидтер
бактериялар, саныраукұлактар, қара- 
пайымдар және кабығы бар кейбір вирустардың өсуін тежей отырып, 
оларға карсы жергілікті әсер көрсетеді. Олар өсімдіктерде, жәндіктерде, 
омырткалы және омырткасыз жануарларда кездеседі.
Бүгінгі күні 800-ден астам әр түрлі антимикробты пептидтер белгілі. 
Олардың көпшілігі 6-59 амин кышкылы калдыктарынан тұратын ка- 
тионды нәруыздар (он зарядталған). Сүткоректілер мен адамда анти- 
микробты пептидтерді терінің, шырыштың эпителиалды жасушалары 
және нейтрофилдер синтездейді, нәтижесінде фагоцитоздан кейін 
жүретін микроб киллингі жеңілдетіледі.
Антимикробты пептидтер негізгі екі топқа бөлінеді: дефенсиндер
және кателицидтер.
Барлык антимикробты пептидтердін мироорга- 
низмдерге карсы кең спектрлі белсенділігі бар, бірак әркайсысынын 
белсенділігі әр түрлі типтегі патогендер үшін әр түрлі: кейбірі белгілі 
бір бактерияларға карсы тиімді болса, баскаларының белсенділігі 
саныраукұлактар мен карапайымдар үшін жоғары. Антимикробты 
пептидтердің кұрылысы мен кызметтері толығырак II бөлімнің — 
«Туа біткен иммунитеттің гуморалды факторлары» деген 3-тарауында 
карастырылады.
Терінің эпителий жасушалары 
Е. соіі-
ге катысты күшті антимикроб- 
ты белсенділігі бар 
псориасин
нәруызын түзеді. Псориасин, бактериялар 
адам терісіне күнделікті жанасса да олардың мекендеуіне мүмкіншілік 
бермейді. Баска нәруыздар псориасин әсеріне ондай сезімтал емес.
Интерферондар
тұкымдастығына жататын нәруыздардың виру- 
стардан корғануда маңызы зор. I типтегі интерферондар (ІҒІЧ-а және 
№N-(3) вируспен закымдалған эпителий жасушаларымен түзіледі және 
көршілес жасушаларды вирустардан корғайды, нәтижесінде жұкпаның 
таралуы шектеледі.
Шырышты қабаттар
тыныс, асказан-ішек және урогениталды 
жолдарда орналаскан, олар сырткы эпителий қабатынан және оның 
астындағы дәнекер тінмен астарланады. Көптеген патогендер орга- 
низмге шырышты кабаттар аркылы түседі. Мұндай жағдайға туа біткен 
иммунитеттің арнайы емес корғаныс механизмдері карсы тұрады. 
Мысалы, сілекей, көз жасы және шырыштын баска сұйыктыктары 
осы аймактардағы микробтарды, вирустарды, шаң және басқа да 
бөгде бөлшектерді механикалык жолмен шаяды. Сондай-ақ, шырыш- 
ты кабаттарда бактерияларға және вирустарға карсы белсенділігі бар 
косындалар кездеседі: муцин және лизоцим сиякты гидролиздік фер- 
менттер, интерферондар, антимикробты пептидтер және коллектиндер 
мен фиколиндер.

68
II Бөлім. Туа біткен иммунитет
Коллектиндер мен фиколиндер
— шырышты қабаттардың бетінде 
және канда кездесетін екі тұкымдастыктағы ерігіш нәруыздар. Олардын 
бактерияларға карсы тікелей емес белсенділігі бар, себебі микробты 
жасушалардын бетіндегі көмірсудын кейбір конфигуранияларын тану 
аркылы опсонин кызметін аткарады (бактерияларды фагоцитоздау 
күшейеді) немесе комплемент жүйесінін белсенуін шакырады (лектинді 
жол), нәтижесінде бактериалды жасуша лизиске ұшырайды.
Бактериялардың шырышты кабат аркылы енуіне асказандағы рН 
мәнінін төмен болуы, гидролиздік корыту ферменттері, сонымен катар 
майлы гидрофобты кышкылдар және өт кышкылынын тұздары себеп 
болады. Олар асказан мен аш ішек шырышты кабаттарының кейбір 
бөліктерін жауып жатады, сондыктан бактериялардын эпителий жа- 
сушаларына жабысуына кедергі жасайды. Шырышты кабаттарды 
патогенді микроорганизмдердін мекендеуіне калыпты микрофлора 
да тоскауыл бола алады, ол патогендермен субстрат үшін, сондай-ак 
шырыштарга жабысатын аймактар үшін бәсекелеседі.
Тыныс 
жолдары 
аркылы 
түсетін 
патогендерден 
корғануға 
төменгі тыныс жолдарындагы эпителий жасушаларынын қүрылыс 
ерекшеліктері ықпал етеді. Оларда жасуша мембранасының өсін- 
делері — кірпікшелер бар. Кірпікшелердің синхронды козғалысы ты- 
ныс жолдарынын төменгі бөлімдерінде түзілетін шырыштын сыртка 
жылжуын камтамасызетеді. Шырышпен бірге өкпегетүскен микробтар 
және вирустар, сонымен катар ұсак бөгде бөлшектер шығады. Өкпеге 
жұкпалы коздырғыштардын енуіне вируска және бактерияларға карсы 
косындылардан баска, өкпенің 
сурфактант
нәруызы да кедергі жасай- 
ды. Ол коллектиндерге жатады және туа біткен иммунды корғаныска 
катысады.
Кейбір бактериялар мен вирустар эволюция удерісі салдарынан тері
мен шырыштардағы тосқауылдардан өту қабілетіне ие болды.
Анти- 
микробты пептидтермен барлык бактериялар жойылмайды. Атап 
айтсак, граммтеріс бактерияларға жататын көкірің таякшасы, А липи- 
дін ацилдену жолы аркылы өзінің бетіндегі липополиканттарды 
өзгертеді, 
нәтижесінде 
катионды 
антимикрботы 
пептидтердің 
әсеріне түрактылығы жоғарылайды. Тұмау вирусының бетінде ты- 
ныс жолдарының шырышты кабатындағы жасушаларға адгезиясын 
камтамасыз ететін беткей молекулалары бар және аталған молеку- 
лалар кірпікшелі эпителий көмегімен шырыш аркылы организмнен 
шығуына кедергі жасайды. Шамамен халыктың 4%-ында коллек- 
тин молекулаларының ақауы кездесетіндігі жақында белгілі болды.

5-Тарау. Туа біткен иммунитеттің негізгі комлоненттері...
69
Сәйкесінше, осы адамдарда менингококкты жұкпаларға сезімталдык 
жоғарылайды. Мұндай мысалдар жеткілікті.
Кандай да бір себептер бойынша патогендер тері мен шырыш- 
ты кабаттардағы тоскауылдардан өтетін болса, олармен туа біткен 
иммунитеттін гуморалды және жасушалык механизмдері күреседі — 
кабыну, фагоцитоз және комплемент жүйесінін белсенуі. Олардын 
алдында арнайы ренепторлардын көмегімен патогендерді тану үдерісі 
жүреді.

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: