Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»



Pdf көрінісі
бет183/301
Дата22.10.2023
өлшемі8,82 Mb.
#187405
1   ...   179   180   181   182   183   184   185   186   ...   301
Байланысты:
baytanaev 2022 zhinak 1 tom gotov

Салдар. 6-ға бөлінгіштік белгі.
3-ке бөлінетін жұп сандар 6-ға қалдықсыз 
бөлінеді. Мысалы: 132:6; 1320:6
5) 11-ге бөлінгіштік белгі.
Егер санның құрамындағы тақ орындағы 
цифрларының қосындысы мен оның жұп орындарындағы цифрларының 
қосындысының айырмасы нөлге тең немесе 11-ге 
 
бөлінетін болса, онда бұл сан 
11-ге 
 
қалдықсыз бөлінеді. 
6-мысал.
1) 7896 және 2) 208912 сандарының 11 ге бөлінетіндігін тексеріңдер. 
1) 
. Нәтижедегі 2 саны 11 ге бөлінбейді, 
берілген 7896 сан2да 11 ге бөлінбейді. 
2) 
, демек, берілген сан 11 ге бөлінеді: 
 




7 9 – 8 6 16 14 2









2 8 1 – 0 9 2 0
 
 

208912:11 18992.



366 
6) 
25 ке бөлінгіштік белгі:
Егер санның соңғы екі цифры да нөл болса 
немесе осы соңғы екі цифрлардан
 
құралган екі таңбалы сан 25-ке бөлінсе, онда 
бұл сан 25-ке қалдықсыз бөлінеді.
 
Мысалы, 500; 8500; сандары 25 ке қалдықсыз 
бөлінеді.
7) 
7-ге 
бөлінгіштік белгілер (үш түрлі бөлінгіштік белгісін 
қарастырамыз) :
a) берілген санның соңғы цифрын сызып тастағандағы пайда болған 
саннан, берілген санның соңғы цифрын екі еселегендегі көбейтіндіні 
азайтқандағы сан 7-ге бөлінсе, берілген санда 7 ге бөлінеді:
7-мысал.
259 саны 7-ге бөлінеді, себебі 
болады. Ал бұл 
айырма 7 ге бөлінеді. 
b) 7 -ге бөлінгіштіктің тағы да бір белгісін
көбейтіндісінен 
пайдалану арқылы келтіріп шығаруға болады. Бөлінгіш сан төрт таңбалы сан 
немесе одан жоғары таңбалы сан болса ғана осы белгіні пайдалануға болады. 
Мұнда 1001 санының сиқырынан пайдаланылады. Кез келген үш таңбалы санды 
1001 санына көбейтсек, сол үш таңбалы санды екі рет жазып (алты таңбалы сан 
түрінде) қоя салуға болады. Мысалы 859∙1001=859∙7∙11∙13= 859859;
658∙1001=658∙7∙11∙13 =658658.
1001 санының осындай сиқырынан пайдаланып 7-ге бөлінгіштік белгісін келтіріп 
шығаруға болады.Соған мысал келтіреміз. 
8-мысал
Мысалы, 859 516 санының 7-ге бөлінетінін 1001 санының 
сиқырынан пайдаланып тексерейік. Берілген 859516 санын мынадай 
түрлендірейік: 859∙1001=859∙7∙11∙13= 859859; екендігінен пайдалансақ 
859516=859∙1001-859+516=859859-343 түрінде жазуға болады. Соңғы теңдікте 
азайғыш 1001 ге (сәйкесінше, 7-ге де) бөлінеді, азайтқыш 343 тың 7-ге 
бөлінетінін тексеру жеткілікті. 343 = 49∙7 , демек 859516 санының өзі де 7-ге 
бөлінеді. 
с)
 
Егер санның құрамындағы тақ орындағы цифрларының қосындысы мен 
оның жұп орындарындағы цифрларының қосындысының айырмасы нөлге тең 
немесе 7-ге 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   179   180   181   182   183   184   185   186   ...   301




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет