Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»

478 
кезеңдерінде рухани және адамгершілік отбасылық құндылықтарды 
қалыптастырудың тең емес мүмкіндіктері бар екенін көрсетеді. Сондықтан 
олардың қалыптасуы баланың жасын, табиғи және жеке ерекшеліктерін ескере 
отырып жүргізілуі керек. Баланың өмірінің әр нақты кезеңінде қол жеткізген 
жеке даму деңгейін білу және ескеру тұлғаны тәрбиелеу және одан әрі 
жетілдіру процесін жобалауға көмектеседі. 
Қазіргі психологияда «бастауыш мектеп жасы» ұғымының жалпы 
қабылданған анықтамасы жоқ. В.В. Давыдов, бастауыш мектеп жасы «бала 
өміріндегі ерекше кезең, салыстырмалы түрде тарихи тұрғыдан ерекшеленді. 
Орта білімнің мазмұны мен оның міндеттері әлі мүлде анықталмаған, 
сондықтан мектеп жасындағы бастауыш буын ретіндегі бастауыш мектеп 
жасының психикалық ерекшеліктерін де түпкілікті және тұрақты деп санауға 
болмайды. В.В.Давыдовтың пікірінше, бұл жастың ең айқын белгілері туралы 
ғана айтуға болады. 
В.В. Репкиннің айтуынша, бастауыш мектеп жасы – баланың қазіргі 
мектептің бастауыш сыныптарында оқытылып, дамитын 6-7 жастан он жасқа 
дейінгі кезеңі. И.В. Цветкова бастауыш мектеп жасындағы «қоршаған ортаға 
сезімдік-құнды қатынастың, ... қоршаған әлеммен ынтымақтастықтың жеке 
тәжірибесінің» дамуының ерекше қарқындылығын атап өтеді. А.А. Люблинская 
бастауыш мектеп жасын адам өмірінің өте маңызды кезеңі, оның дамуының 
тағы бір бастауы ретінде қарастырады
Бірқатар зерттеушілер бастауыш мектеп жасының оқу мотивациясының 
қалыптасуының бастамасы екендігіне, оның тағдыры бүкіл мектептегі білім 
беру үдерісіне байланысты екендігіне назар аударады [1]. 
Демек, әрбір зерттеуші бастауыш мектеп жасындағы ерекшеліктерді 
біршама ерекше сипаттап, бала дамуының бірқатар мәселелерін қоятыны анық. 
Солай бола тұрса да, бастауыш мектеп жасындағы зерттеушілердің 
көзқарастарында ұқсас, ұқсас ойларды ажыратуға болады. Мысалы, бұл кезең 
баланың ол үшін жаңа өмірге енуін көрсететін жаңа жас кезеңіне өту болып 
табылады. Әрі қарай, барлық психологтар бірауыздан мектептегі оқудың 
басталуы балалар үшін қиын сынақ, өйткені олардың өмірі мен мінез-құлқы 
өзгереді, бұл 7 жастағы дағдарыспен бірге жүреді. 
Баланың қоғамдағы мәртебесі, оның әлеуметтік рөлі де өзгереді – ол өз 
мінез-құлқына жауапты болады. Психологиялық процестер де жетілдірілуде, 
кіші мектеп оқушыларының ағзасының физиологиялық ерекшеліктері өзгереді, 
т.б. Соның нәтижесінде бастауыш мектеп жасындағы ұғымның негізі өсіп келе 
жатқанымен, осы уақытқа дейін қабылданған біртұтастығын сақтап отыр деп 
айта аламыз. 
Біріншіден, бастауыш мектеп жасы – бұл бастауыш мектепте оқу кезеңіне 
сәйкес келетін баланың даму кезеңі, оны қабылдау оның алдына бірқатар нақты 
міндеттер қояды. Оларға баланың мектепке, қарым-қатынастың жаңа түрлеріне, 
оқушыға лайықты мінез-құлыққа дайындық деңгейін анықтау қажеттілігі және 
т.б. жатады. 
Екіншіден, мұндай мәселелерді шешу мектепке дейінгі балалық шақтан 

479 
алынған әртүрлі идеялармен, түсініктермен мектепке келген оқушылардың 
психологиялық ерекшеліктерін анықтауды талап етеді. 
Үшіншіден, мектептегі алғашқы күннен бастап баланың жеке басына, 
оның зейініне, есте сақтау қабілетіне, ойлауына, сөйлеуіне, олардың жетілу 
деңгейіне қойылатын талаптардың күшеюі арасында қайшылықтар көріне 
бастайды. Бұл келіспеушілік жас оқушының дамуының қозғаушы күші болып 
табылады, бірақ кәсіби педагогикалық қатысуынсыз шешілмейді, өйткені 
қазіргі уақытта оқу әрекеті жетекшіге айналады [64], бұл «барлық 
психологиялық әрекеттердің қайта құрылымдалуының басталуын білдіреді. 
функциялары». 
Төртіншіден, мектеп табалдырығын аттағалы-ақ мұғалім кіші жастағы 
оқушылар үшін даусыз беделге айналады, ол оқушыларға шешуші тәрбиелік 
ықпал етеді. Басқаша айтқанда, мұғалімнің беделі бастауыш мектеп жасындағы 
балаларды оқыту мен тәрбиелеудің ең маңызды алғы шарты болып табылады 
[2]. 
Бесіншіден, қабылдаудың қалған айқын сезімталдығы кіші мектеп 
оқушыларының жеке көріністеріне байланысты. Бірте-бірте оқыту барысында 
балалардың қабылдауы туралы хабардарлық тереңдей түседі. Ол аналитикалық, 
саралау және ұйымдасқан бақылауға айналады. 
Алтыншыдан, бастауыш мектеп жасында тұлғаның әртүрлі қасиеттерінің 
қарқынды қалыптасуы жалғасуда. Бұл кезең ересектермен және құрдастарымен 
жаңа қарым-қатынастармен, қауымдастықтың тұтас жүйесіне енумен, 
әлеуметтік маңызды қызметтің жаңа түрін – оқытуды меңгерумен сипатталады. 
Барлық атап өтілген нәрсе адамдарға, ұжымға, оқытуға және олармен 
байланысты 
міндеттерге 
қарым-қатынастың 
жаңа 
жүйесін 
бекітуді 
айқындайды, баланың мінезі мен ерік-жігерін қалыптастырады, оның жеке 
мүмкіндіктерін дамытады және қызығушылықтар шеңберін кеңейтеді. 
Біздің зерттеуіміз үшін бастауыш мектеп жасында адамгершілік-мағыналы 
мінез-құлықтың іргетасы қаланып, моральдық нормалар мен ережелерді сіңіріп, 
жеке тұлғаның әлеуметтік бағдары қалыптасуы маңызды. 
Сондай-ақ, 
бастауыш 
сынып 
оқушыларының 
табиғаты 
импульсивтілікпен, 
кездейсоқ 
жағдайда 
туындайтын 
пайда 
болған 
импульстардың әсерінен, ойланбастан, өз іс-әрекетінің салдарын таразылай 
отырып, дереу әрекет етуге бейімділігімен сипатталатынын ескерген жөн. 
Зерттеушілер бұл мінез-құлықтың себептерін баланың «мінез-құлықты ерікті 
түрде реттеудің жасқа байланысты дәрменсіздігімен белсенді сыртқы разряд» 
қажеттілігінен көреді [3]. 
Оқу іс-әрекетін меңгеру нәтижесінде бірте-бірте ғана кіші оқушының 
бойында: психологиялық іс-әрекеттердің озбырлығы, жеке және психикалық 
рефлексия, іс-әрекеттің ішкі жоспары, санада жоспарлау, егжей-тегжейге назар 
аудару, бақылау, ойлау қабілеті дамиды. дамиды. 
Рухани-адамгершілік дамудың маңызды ісі – бастауыш сынып 
оқушысының өзін-өзі бағалауын қалыптастыру, ол оқу үлгеріміне және 
мұғалімнің сыныппен қарым-қатынас ерекшеліктеріне байланысты. Өзін-өзі 

480 
бағалауға және отбасылық тәрбие стиліне, белгілі бір отбасының басым 
құндылықтарына әсер етеді. 

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: