Қазақстан республикасы ауыл

139
ӘОЖ 619:357.223.(574.5)(045)
ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫНДА ЖЫЛҚЫНЫҢ 
САЛЬМОНЕЛЛЕЗДІК ІШ ТАСТАУЫ БОЙЫНША АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ
Муратов Р.Б., 2 курс магистранты
Мұханбеткалиев Е.Е., в.ғ.к.,қауымдастырылған профессор
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті
Астана қ.
Аннотация
Мал басын қалпына келтіру, табын жылқы шаруашылығының өнімділігін арт-
тыру және жоғары сапалы өнімдерді алу басқа факторлармен қатар ветеринариялық 
профилактикалық іс-шаралардың тиімділігіне, оның ішінде жұқпалы аурулармен 
күресуге де байланысты.
Сальмонеллездік іш тастау елдің жылқы шаруашылығына айтарлықтай экономикалық 
зиян келтіретін жылқылардың кең таралған жұқпалы ауруларының бірі болып табылады. 
Қазақстан Республикасында жылқы шаруашылығы тарихи қалыптасқан жағдайларға 
байланысты мал шаруашылығының маңызды саласы болып табылады. Қазіргі 
уақытта жылқы саны бойынша республикаТМД-да алғашқы орындардың бірін ала-
ды. Республиканың экономикалық дамуының маңызды шараларының бірі және негізгі 
бағыты ғылыми зерттеулердің тиімділігін арттыру, ғылым жетістіктерін өндіріске енгізу 
мерзімдерін қысқарту болып табылады.
Республикада биелердің сальмонеллездік іш тастауының арнайы алдын алудың тиімді 
және экономикалық негізделген тәсілін әзірлеу ветеринария ғылымы мен практикасының 
өзекті проблемасы болып қала береді. 
Кілт сөздер: сальмонеллез, індеттік жағдай, іш тастау, Salmonella equi.
Жылқылардың сальмонеллездік іш тастауының пайда болуы, таралуы және барысы 
жануарлардың иммунологиялық реактивтілігінің жағдайына байланысты, өйткені та-
бынды жылқы шаруашылығында буаз биелер қоршаған орта факторларына өте тәуелді. 
Экономикалық залал аналық бездердің репродуктивті қабілетінің жоғалуынан, төлдердің 
жетіспеуінен, бие өнімділігінің төмендеуінен тұрады[1].
Ең жиі кездесетін клиникалық көріністер-диарея, температураның жоғарылауы, ау-
ырсыну және лейкопения. Ауру бактериялардың нәжістен шығарылуымен расталады, ал 
емдеу және болжам аурудың клиникалық түріне байланысты. Жылқы сальмонеллезінің 
алдын-алу қоршаған ортада көптеген инфекция көздерінің болуына байланысты қиын. 
Алайда, ауру болған жағдайда инфекцияның басқа жылқыларға таралуын жұқтырған 
жануарды оқшаулау және жұқтырған ортаны дезинфекциялау арқылы болдырмауға бо-
лады[2]. 
Салмонелла бактерияларының шығарылуына және жасырын жұқтырған жылқыларда 
аурудың клиникалық түрінің дамуына ықпал ететін факторлар (стресс, азықтану 
мінез-құлқының өзгеруі, антибиотикотерапия, хирургиялық процедуралар) клиникаға 
жатқызылған жануарларда жиі кездеседі, сондықтан оларды басқа жануарлар мен адам-
дар үшін инфекцияның ықтимал көзі ретінде қарау керек[3].
Іш тастаулар жаппай болуы мүмкін, табында 80% - ға дейін биелер түсік тастайды. Саль-
монеллезбен ауыратын биелерденәлсіз төлдералынуы мүмкін, оларда ауру бактериемия-
мен, ауыр токсикозмен, сарқылумен бірге жүреді де, кейін өлімге әкеледі. Республикадағы 
аурудың эпизоотологиясы бойынша алғашқы мәліметтер 1940 және 1950 жылдары жарық 
көрді, оның нәтижесінде Қазақ КСР-де биелер арасында инфекциялық түсіктер өткен 
ғасырдың 30-жылдарының басынан бастап тіркелді. Әр жылдары бие іш тастаулары 6 – 
30% - ға жеткен, оның 50% - дан астамы сальмонеллез этиологиясына жатады. 1970 және 

140
1971 жылдары республика шаруашылықтарында сальмонеллез этиологиясының жап-
пай түсіктері тіркелді: Алматы облысының Еңбекші-қазақ ауданында түсіктер аналық 
биттердің 44%-ында, Нарынқол ауданында – 20-40% – ында; Шелек ауданында-аналық 
биелердің 30% – ында; Талдықорған облысының Ақсу ауданында-43% - ында; Қапал 
және Қаратал аудандарында іш тастаулар аналық биелердің 44% - ында сальмонеллездік 
іш тастау тіркелді. 1969-1974 жылдары іш тастаулар Шығыс Қазақстан (шамамен 40 %), 
Жамбыл (20 %), Қызылорда (25% дейін) облыстарының шаруашылықтарында байқалды. 
1981 жылы Маңғыстау облысының шаруашылықтарында 1000 биенің 384-і (38, 4%) іш 
тастаған. 1985 жылдың желтоқсан айында Атырау облысында 260 биенің 155-і (59,5%) 
іш тастаған[4,5,6,7].
Материалдар мен әдістер.бБиелердің сальмонеллездік іш тастауы бойынша індеттік
жағдайды зерделеу кезінде Жамбыл облысының (Жуалы ауданы «Ертай» ш/қ, Байзақ ау-
даны «Бектөбе» ш/қ)індеттік деректер пайдаланылды және зерттелді.
Жамбыл облысында биелердің сальмонеллездік іш тастауыныңіндеттік процесінің 
сипатын бағалау мақсатында, Жуалы ауданы аумағының мысалында эпизоотиялық 
қолайсыздық деңгейін, індеттің қайталану процесінің ұзақтығы, сипаты мен кезеңдері.
және таралу сипатын анықтау, індетке қарсы алдын алу шаралары жүргізілді.
Зерттеу нәтижелері.Эпизоотологиялық мониторингтің деректері бойынша Қазақстан 
Республикасының аумағында биелердің сальмонеллезді іш тастауы жаппай таралған, 
ауру республиканың жылқы шаруашылығымен айналысатын барлық облыстарда 
тіркеледі. Қазіргі уақытта республика шаруашылықтарында биелердің шамамен 20-30% 
жыл сайын төл бермейді. Құлындарды жеткіліксіз қабылдау факторларының бірі-жылқы 
шаруашылықтарына үлкен экономикалық зиян келтіретін сальмонеллезді іш тастау. Жуа-
лы ауданының аумағында эпизоотологиялық журналдың мәліметтері бойынша биелердің 
сальмонеллездік аборты 1951 жылдан бастап тіркеле бастады (Билікөл ауылдық округі). 
Биелердің сальмонеллездік іш тастауын есепке алу бойынша жинақталған ақпараттың 
мониторингі Жуалы ауданының бірнеше елді мекендерінде осы аурудың таралуын 
куәландырады.
1 кесте -«Ертай» ш/қ-ғы мен «Бектөбе» ш/қ-нан алынған қан сынамаларын ИФА 
арқылы тексеру нәтижесі
Ш/қ
Алынған сынама саны
Ауру анықталды
«Бектөбе»
10
-
«Ертай»
10
2
Бұл аумақтарда жылқы өсіру негізінен елді мекенге жақын жерде жүзеге асырыла-
ды. Бұл жайылымдық жерлердің жетіспеушілігіне және жылқы өсіру базаларын жайла-
стыру бойынша жұмыстардың нашар ұйымдастырылуына байланысты. Табындар үнемі 
бір-бірімен қиылысады. Агромелиорациялық жұмыстардың тоқтатылуына байланысты 
аталған қатпарлар аумақтарында шабындық жерлердің тапшылығы байқалады. Кеңес 
Одағы кезінде өңделген және өсірілген шабындық жерлер жарамсыз болып қалды.
2 кесте - «Ертай» ш/қ-да соңғы 5 жыл ішінде алынған төл көрсеткіші
Мерзімі
Мал басы
Іш тастаулар
Алынған төл саны
2018 ж
120
4
64 (53,3%)
2019 ж
112
2
40 (35,7%)
2020 ж
103
-
56 (54,4%)
2021 ж
85
6
35 (41,2%)
2022 ж
122
2
66 (54,1%)

141

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: