79
Драб
тілді ислам философиясы
эЛ-фарабиді сынға алады. Оның көзқарасы бойынша, аристотелизмге эманация
теориясын алғаш енгізген Профирий болды, содан кейін сол жолмен әл-Фараби
мен ибн Сина жүріп өткен. Мүмкін, деп көрсетеді философ, мұның барлығы
эл-Фараби мен ибн Синаның Аристотельге «Кітаб ар-Рубибият» немесе «Кітаб
ұсұлиджия» кітабын қосып жазып қойғандарынан
жаңаплатоншылдар мұсылман
элеміне енді. Ибн Рущцтың пайымдауьшша, кітаптың авторы Профирий болтан,
ол Аристотельдің «Органоньша» кіріспе сөз жазған, сол себептен эл-Фараби мен
ибн Сина оны аристотелдіктердің өкілі деп қате қабылдайды.
Ибн Рушд бойынша, эманация философиясы Аристотельдің түпнұсқалы ең-
бектерінде де, оған жазылған ежелгі түсіндірмелерде де болмаған. Сондықтан
эл-Ғазалиге лайықты мән бере отырып,
ол соңғысына қосылады, яғни эманация
концепциясы тек болжамдарға негізделе отырьш дәлелдене алмайды. Эманация
теориясына ибн Рушдтың сыни көзқарасын қысқаша келесі пунктер арқылы көр-
сетуге болады:
1. Біріншіден, Құранда эманация туралы бірде-бір мэлімет жоқ. Бұл концеп
ция Алланың барлық заттардың Жаратушысы болып саналатыньша күдікпен
қарайды, ал бұл Құранда еш өзгеріссіз асты сызылып көрсетілген.
2”. «Бір нәрседен бір нәрсе пайда болады» деген тұжырым тек болжам тана
жэне қате пікір. Бір нәрседен көптеген заттар пайда бола алады. Эманацияда көр-
сетілгендей элемде иерархия жоқ.
3.
Ибн Рушд Құраида жазылған элемнің жаратылысы туралы түсінігін Арис-
тотельдің жаратылыс туралы түсінігін қолдана отырьш, өзінше талдаған пікірін
татуластырғысы келді. Нәтижесінде ол барлық болмыс біртұтас сабақтас дүние
жэне оларды біртұгас күш билеп тұр деген ойға келеді. Олай болса, эманация
теориясында «көктегі парасат» жүйесі ретінде қарастырылған
әлемге тэртіп бе-
ретін механикалық кезекті күш жоқ, бірақ тек бір ғана шынайы күш - құдай бар.
Ибн Руіцц пен әл-Ғазали арасындағы интеллектуалды талас туралы бірне-
ше соз’айтып өтуіміз қажет. Көптеген жылдар өткеннен кейін соңтысьшың өлі-
мінён соң әл-Ғазалидің мұсылман перипатетизмінің философиялық ағымына
қарсы шьщқан стиліне философ терец сьшау жасады. Ибн Рушдтың пікірінше,
«Ислам тұжырымы» бірнеше байсалды қателіктер жіберген. Біріншіден, ол «Бі-
рінпіі Ұстаз» - Аристотельдің философиялық көзқарасына сараптама жасамады,,
тек оның ізін басушылардың - әл-Фарабд жэне ибн Сина философиясын оқы-
ды; алайда
ибн Рущцтың көзқарасы бойьшша, аталмыш екі философ Аристо-
тельдің идеялар жүйесін толық күйінде көрсетуден алшақ болды. Философ-
тың ойынша, эл-Фараби де, ибн Сина да бұл идеяларда бұрмалау жіберіп алған
жэне. сонымен қоса, көптеген сұрақтарға өздерінің түпнұсқалы көзқарастарын
айтуға тырысқан. Барльщ философтарды осы екі талымның еңбектерінің нэтиже-
сі арқылы кінэлау дұрыс болмайды. Негізі эл-Ғазали Аристотельдің өзіне қарсы
емес, оның уақытындағы мұсылмаи қотамында үйреншікті емес, философиялық-
абстрактілі ойда бұқара идеологиялық жэне теологиялық
таластарды туғызупіы
рационалистік философияның белсенді таралуына, яғни ол өкілдері эл-Фараби
мен ибн Сина болатын перипатетизм философиясының жалпы түсінігіне қарсы
келді. Ибн Рушдтьщ екінші айыптауы, әл-Ғазалидің перипатетизм философиясы-
ньщ концепциясын қате жеткізуі, бұрмаланған түрде; одан бетер ол терең филосо-