2-тарау.
Ғылыми-педагогикалық зерттеудің ғылыми аппараты
154
Ғылыми терминологиядағы ұғым белгілі бір педагогикалық теорияның
құрамында немесе анықтама арқылы тұжырымдамада өз мәніне ие болады.
Қарастырылып отырған зерттеу пәнінің мазмұнын аша отырып, ұғымдар
жүйесін құрастыратын зерттеуші тұтас жүйеге педагогикалық объект тура-
лы жан-жақты білім жинақтайды. Зерттеушінің абстрактілеу әрекеті ұғымды
қалыптастырудың логикалық тетігі болып табылады. Логикалық тұрғыда
қалыптасқан, жинақталған мазмұнға ие ұғым әдетте қарастырылып отырған
объектінің өзіне тән қасиеттері мен белгілері арқылы зерттеудің пәндік
аумағын көрсететін анықтамадан тұрады.Ұғымдық қатарды құрастырудың
өзге де әдістері бар, мысалы терминологиялық матрица құрылымының ба-
ғытталу алгоритмі төмендегі әрекеттерден құралады:
– кешенді ұғымдардың тізімін құру;
– бірегей өлшемдерді анықтау үшін салыстырмалы сараптамалық мә-
ліметтердің матрицасын құру;
– бар мәліметтерді ойша іздеу және матрица үйлесімділігі бойынша
мәліметтердің жоқтығын анықтау;
– терминдерді толықтай немесе жартылай жинақтаудың жалпы кө-
рінісін есепке алу және осы негізде мәселенің қарастырылуын бағалау;
– ғылыми ізденістің келесі міндеттерін анықтау және нақтылау.
Зерттеушінің ұғымдық қатардың логикалық құрылымын таңдауда
зерт теу пәнін басқа қырынан түсініп, оның табиғатын ашудың жоғары
деңгейіне қол жеткізуі маңызды. Ұғымдық жүйе құрылымында зерттеуші
пәндік нақтылық пен аспектінің айқындылық қағидаларына сүйенуі қажет.
Зерттеуші ұғымдар талдауына, әсіресе зерттеудің мәселесін талдау кезеңіне
қарайды. Мұнда терминдер қорынан негізгісі таңдалады, сосын негізгіден
жоғары тұратын жалпы ұғымдар ескеріледі, ортақ ұғымдар (олар бірнешеу
болуы мүмкін) мен қосымша ұғымдарды бөлуге болады. Бастапқы кезеңде
зерттеуші зерттеу мәселесі көрініс табатын мәліметтерді библиографиялық
іздестіру мақсатында ұғымдарды таңдауға мән береді. Қорытынды кезеңде
ол ұғымдардың анықтамаларына, мазмұнына, көлеміне, өзге ұғымдармен
байланысына маңыз бере отырып, осы ұғымдар арқылы берілетін тәжі ри-
белік әрекеттердің түсіндірмелерін түзуді қарастырады.
Достарыңызбен бөлісу: