Рецензенттер: тарих ғылымының докторы Кәрібаев Б. Б
жүктеу/скачать 1,72 Mb. Pdf көрінісі
|
annotation110059
|
5.2 Дәстүрлі отбасылық әдет - ғұрып пен оның православтық түсіндірілуі. Христиандықты қабылдау уәждемесі Заманауи мәдениетте сырттан қабылдау және бірте - бірте сырттан қабылданған мен дәстүрлінің бірігуі орын алуда. Түрлі діни жүйелердің діни элементтерінің, әдет - ғұрыптарының, табынушылықтарының қосылу, бірігу, өзіндік ерекшеліктерге ие құрылымы бар дүниетанымның, дүниені сезінудің және әдет - ғұрыптылықтың жаңа жүйесінің қалыптасу үдерісі жүріп жатыр. Бұл құбылыс халықтар мен түрлі конфессияларды ұстанушылар арасында диалогтың даму факторына айналды, өзара қарым - қатынасты дамытуда. Диалог ретінде мәдени ақпаратпен алмасудың стихиялық үдерісін емес, өзара түсіністікке саналы түрде бағыт ұстануды айту қажет.Христиандану мен этносаралық өзара әрекеттестіктің көп ғасырлық тәжірибесі Саян - Алтай түркілерінің отбасылық әдет - ғұрыптарының трансформациясына әсер етті. Христиандану басталғаннан кейін алтайлықтардың, хакастықтардың, кейінірек тывалықтардың дәстүрлі мәдениетіне жаңашылдықтар ене бастады. Соңғы уақытта ұлтаралық қатынастарға, оның ішінде этникалық ұқсастықтарға қатысты тыңғылықты зерттеулер жүргізілуде, олардың нәтижелері жариялануда. Дегенмен, діни өзін өзі анықтаудың осы ұқсастықтардың барлығына әсер ету деңгейі мен сипаты тым мардымсыз зерттелуде. Заманауи тәжірибе көрсетіп отырғанындай, ұқсастық мәселесі айрықша көкейтестілікке ие болып келеді [11, 33 б.]. Алтай Республикасының алтайлық халқының этноконфессионалдық ұқсастығын зерттеулерде өзгерістер арқылы қарастырылатын дәстүрлер мызғымастығы қызығушылық тудыруда. XIX – XXI ғ. 215 басы барысындағы дәстүрлі мәдениеттің айтарлықтай трансформациялануы көп жағдайда ХХ ғ. тарихи жағдайларымен түсіндіріледі. Ол кезде дәстүрлі түсініктерді айтарлықтай бұзған атейстік үгіт - насихат жүргізілген еді. БірақАлтай рухани миссиясының XIX – ХХ ғ.ғ. аралығында алтайлық ортаға православиені енгізуі, аймақтың орыс тұрғындарымен тұрмыстық байланыстардың күшеюімен қатар, православиенің жекелеген бөліктерінің ХХ ғ. сақталып қалуына және ХХІ ғ. басында жандануына әкеліп соқтырды. Жинақталған дала материалдарын талдай келе, бүгінде алтайлықтар ортасында мынадай жас топтары шоқынуда деген қорытынды жасауға болады: бөбек және балалық кезде (туғаннан 6 жасқа дейін), сонымен қатар орта жаста (20 - дан 40 жасқа дейін). Дегенмен, айрықша жағдайлар да орын алып тұрады. Жас бала жиі немесе ауыр науқастанса, немесе ол туғанға дейін басқа балалар шетіней берсе, егде тартқан жақын туыстарының кеңесімен ата - аналары оны шоқындыру туралы шешім қабылдайды. Дәстүрлі мәдениетте бүлдіршіннің дүниеге келуіне байланысты бірқатар әдет - ғұрыптар бар. Олардың мәні негізінен зұлым әруақтарды алдаудан тұрады. Нәрестеге жаман, сұрықсыз есім беру арқылы оны зұлым әруақтардан қорғап қалуға болады деген алтайлықтардың түсінігі жөнінде этнографиялық әдебиеттен белгілі.«Балаларға сұрықсыз ат қою арқылы оның өмірін ұзартуға тырысады …» – деп атап өтеді В.И. Вербицкий [5, 85 - 86 бб.]. Осыған орай Л.Э. Каруновская былай деп жазған: «…кейде жаңа туған нәрестеге жексұрын атты ата - аналарының өздері қояды – ол бұдан бұрынғы балалар шетінесе орын алған» [12, 29 б.]. Сондықтан ертеректе мынадай есімдер берген: Ийт – Кулак (Ит құлағы), Бийту (Битті), Карта (Тік ішек), Тенек (Ақымақ), Jаманул (Жаман жігіт) және т.б. Бүгінде бұл дәстүр сәл өзгерген: балаға отбасында өзгелер айтпайтын (үй ішілік) ат қойған, яғни оның шын атын анықтау мүмкін болмаған. Осы арқылы ата - анасы, туысқандары оны «дүлей күштерден» сақтап қалуға тырысқан. Егде адамдар бүгінгі күні де нәрестеге денсаулық, бақыт пен ұзақ ғұмыр тілей отырып «сұрықсыз» есім бере алады. Әрине, мұны баланың туысқандары ренжіместен, қаяусыз көңілмен қабыл алады, себебі ата - аналарының оны осы атпен атауы міндетті емес. 216 Усть - Коксинский ауданындағы Сугаш с. информант NN. хабарлағандай, оның үлкен ұлын шоқындыруына бала кезінде жиі науқастануы және оған дейін туған бірнеше баласының шетінеуі себеп болған. Оның өзі шоқынбаған, христиандықтың жөн - жоралғыларын ұстанбайды, үйінде алтайлық әдет - ғұрыптар жасайды: жүктеу/скачать 1,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|