П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р
III бөлім. Төрбие теориясы
жүктеу/скачать 13,11 Mb. Pdf көрінісі
|
дидактика кытап 2
| III бөлім. Төрбие теориясы
263 әлеуметтік бағалаумен үштасады. Қолдау немесе колдамаудың орасан зор күші бар - жасаған әрекетін бекітеді, келешек әрекетін түзейді, қайталауды болдырмайды, жаңа әрекет түрлерін бейнелейді. Әлеуметтік бағалау аясы кең колемді, оның коптеген түрлері бар, олар мыналар: мимика, пластика, сөз, жауапты іс-әрекет, диспозиция, моральдық және денелік жазалаулар. Оның түрлерін байқау мүмкін емес, ол нәзік ге динами- калық, жиі түйық күйде болады. Мысалы, әдемі балалар қоршаған ортасында жақсы бағаланады, ал баға жалпының көңіл бөлуінде, қоршаған адамдардың жылы жүзінде, баламен қарым-қатынас орнатута дайындығында байқалады. Сондықтан да әдемі балалар жақсы психологиялық хал-ахуалда еседі және белгілі бір уақытқа дейін оз қатарластарына қарағанда жылдамырақ дамиды. Ал керісінше, күтімсіз, әлсіз балаға коршаған ортаның қарым-қатынасы озге болады. Ол бала, тартымды бала сияқты, ортаның оған деген карым- катынасын сезінеді және бүл баға томен болғандықтан, бала психологиялық қысым әсерінен үяң және ызақор болады. Бағалау факторы оте ерте оз әсерін білдіреді. Бесіктен бастап-ақ ананың жылы жүзі, жүмсақ қолы, еркелетуі, жылы создері, аялауы - балаға қамқорлық гіен махаббат сезіндіреді. Ага-ананың махаббатынан айырылу бала үшін қорқынышты, сол себептен бала ата-анасыныц жақсы кәрмейтінін, озінің жалғыз қалғандығын сезгенде жылайды. Ол үнемі және толыққанды сүйіспеншілікті қажет ету жагдайында омір сүреді. Келешекте бүкіл омір бойы нақты баға адамның мінез-қүлығын, оның әрекеггік және мәдениеттік қылық тандауын анықтап басқарады. Жасоспірім баланың озінің субъект ретіндегі бағасын, алатын орнын анықтайтын ата- анасы, мүғалімдер, жолдастары, сүйіктісі, қызметтестсрі, копшілік жоне т.б. болады. Даму кезеңінен бастап адамныц озіне белгілі болатын копшілік бағасы оған ешбір эсер етпейді, өйткені ол оз-әзіне - ең жоғары сот. Өйткені баганың маңызы ошірілмейді. Өзіне тән әлеуметтік бағалау - үяттылық, ішкі бағалау және ішкі сот қалыптасады. Бағалаудың маңызы кез келген жастағы субъект өз іс-әрекеттерінің басқа адамдардың табыстылығымен жоне жақсы көңіл күйімен тікелей байланысты екенін түсінеді. ■ Апа, сіздің бет жүзіңізде майда әжімдер бар екен! * Иә, ботам. Мен қартайдым емес пе?! Бүл - қуанышты емес. ■ Жоқ, апа. Сіз мүлдем жассыз. Уайымдама, ештеңе де көрінбейді. Бала енді ойламай сөйлемейді. Кері іс-әрекетті қорытындьшай келіп, бүл жағдай оған сабақ болды. Келешек мінезінде ол адамдарға байланысты бүрын білмеген жағдайларда сөзіне қажетті кеңіл аударады. Үстаз балалардың үйымдастырылған іс-әрекеттерінің нәтижесін алдын ала байқап және әлеуметтік-қүндылық нэтижесіне жету жолында озін дүрыс үстаудың жаңа үлгісін қалыптастыруға қабілетгі. Онда бүл іс-әрекет балаға жақсы тәжірибе болады, яғни элеуметтік қүнды карым-катынасты қалыптас- тырады. Осыған байланысты үстаздың баскаруымен жасалатын іс-әрекет кездейсоқтықтан арылады. Үстаздың басқаруы — бүл «тәрбие әрекеті» қүндылығы, жеке басының негізі, объекгивті қабылдауы, мінез-қүлық қүнды- лығы, мәдениетті көзқарасы. Түлғаның қоршаған ортаньщ объектілерімен қарым-қатынасының қалыптасуы мынандай элементтерден қүралган: |