Алеуметтик педагогика indd
жүктеу/скачать 3,85 Mb. Pdf көрінісі
|
Atemova-Aleumettik-ped
| «Жолдас болма адаммен сырты
жылтыр, іші жат. Ат болғанда асау тай, тыным табар қысырақ», – деп жолдас таңдауда да сақтықтың қажеттілігін ескертеді. Ұлы ғұламалардың еңбектерінде көршімен тату болу, жолдас- тарды дұрыс таңдау, қонақты дұрыс қарсы алу және т.б. әрекеттер бала тәрбиесін ұйымдастырудың әлеуметтік факторлары ретінде қарастырылады. Ағайын-туыс, көрші-қолаң болған соң аралас- құраластық басталып, үй ішінде барыс-келіс пен алыс-берiс орын алады дейді. Мұндай ақыл кеңестерді Кейқаус өз дастанында ұлы Гиланшахқа былайша өсиет етіп қалдырған болатын. Ол: «Егер үй сатып алғың келсе, жақсы адамдар тұратын көшеден алғын. Қаланың iшiнен, дуалға тақау үйлердi сатып алма. Арзандығына қызығып, ескi үйлердi сатып алмағын. Үй алғың келсе, әуелi көршiсiн байқа», – деп ұлы дәрежелi ғалымдармен және қызметшiлермен көршiлес үйлердi сатып алмауды кеңес бередi. Мұндағы ақын көзқарасы өзiнен мәртебесi мен әлеуметтiк жағдайы жоғары адамдармен қатар өмiр сүрудiң үнемi өзiн төмен немесе жұтаң сезiнуден сақтандырудан туған болса керек. 109 Баланың тәрбиесіне ортаның ықпалы жағымды болуы үшін ата-аналарға ондай ортаны қолдан жасауға кеңес береді. Осын- дай жағдайда Жүсіп Баласағұн ең алдымен үй сатып алуда көрші мәселесін ойластыруды дұрыс деп санайды. Қазақ халқының «Үй алма, көрші ал» немесе «Қызың өссе қызы жақсымен көрші бол, ұлың өссе ұлы жақсымен көрші бол» деген кеңестері ғұламалар көзқарастарының отбасы тәрбиесінде қолдау тапқандығын дәлел- дейді. Ақын үй салар болсаң немесе сатып алар болсаң үш нәрседен аулақ бол деп ескертеді. Олар: үлкен жолға жақын жерден үй салмау, тасыған өзеннің жанынан үй алмау, сондай-ақ үлкен қамал жаны- нан үй алмау. Себебі бұл үшеуінің жанынан үй алу қатерлі, егер бір апат бола қалса айласын табу қиынның қиыны деп түсіндіреді. «Үй іздесең, көрші жайын сынарсың, жер іздесең, судың жайын сұрарсың» (4545-бәйт), – деп көршілес адамдардың мінез-құлқы мен пейілінің дұрыс болуын ескеруді де кеңес береді. Ғұламалар баланың әлеуметтік ортасын ұйымдастыруда олардың бос уақыттарын дұрыс ұйымдастыру маңызды деп кеңес береді. Оны Ж. Баласағұнның «Бақ ұлыңды бекерге бос жүрмесін, Бейбастық боп кетер бекер жүргесін» деген өлең қатарлары дәлелдейді. Ақын өзінің мұндай пайымдаулары арқылы қоғамның бүгінгі күнгі талаптары-ның сол қоғамда да тәрбиенің өзегі болғандығын көрсетеді. Тәрбиенiң дұрыс болуы үшiн ортаның жағымды әсер етуi қажет деп табады ғұлама. Себебi баланың бiрге жүрген дос-жарандары мен жолдастарының тұлғалық болмысы, бойындағы қасиетi баланың қалыптасуына әсер етедi. Сондықтан жолдас таңдауда да кiм көрiнгенмен жақындаса кетудiң соңы өкiнiшке алып келетiндiгiн ескертедi. Осы тұста «Қыңырлыққа әуестенген кiсiден бойыңды аулақ сақта. Өйткенi қыңырлыққа әдеттенген жан туралыққа бас- пайды. Иiр ағаш тезге салмай түзелмейдi, жонбаса түзу болмай- ды. Жақсы сөз – жан азығы, жақсы сөзге сараң болма. Жақсы сөз тыңдауға ынталы болмаған кiсiнiң бар ынтасы, есi-дертi мал, дүниеге ауып кетедi. Дөрекi сөйлемей, сыпайы, жақсы сөз айтсаң, сен де жақсы сөз естисiң», – деп қарым-қатынастағы сыйластықтың екiжақты сипатқа ие екендiгiн түсiндiредi. Кейкаус еңбегiнде жол- дастармен қарым-қатынас жасауда адам қадiрiн бiлмейтiндермен уақытты кетiрiп, сөздi сарп етудiң керек еместiгiн де назардан тыс қалдырмаған. Сортаң жерге сепкен ұрықтың өнiм бермейтiндiгi секiлдi жақсылықты түсiнбейтiн адамдарға жасаған жақсылығың еш 110 кетiп, уақытың зая болады дегендi айтады. Сондықтан адамды ал- дымен танып, содан кейiн алыс-берiс, қарым-қатынас жасау тиiмдi деп ойлайды. Орынды сөз айта білуді адамның асыл қасиетіне жатқызады. Қазақ отбасында бiрнеше ұрпақ арасындағы қарым-қатынастық өмiр сүрудің бұрыннан келе жатқан тамаша дәстүрi қалыптасқан. Оны ел аузында аңыз болған мынадай мысалдан көруге болады: «Маңдай терiменен тапқан еңбекақысын үшке бөлiп отырған бiр кiсiден бұл өз еңбекақың емес пе, оны неге үшке бөлiп отырсың деп сұрағанда, ол: «Бiр бөлiгiн қарызымды өтеу үшiн, екiншi бөлiгiн қарызға беру үшiн бөлiп отырмын, ал сонда үшiншi бөлiгi ғана өзiмдiкi болады», – деп жауап берген екен. Мұнда әрбiр қазақ отбасындағы ата-ананы асырап бағу парызын өтеу мен балалары- на жақсы тәрбие беру арқылы олардың нәтижесiн көру дәстүрiнiң өзара тамаша сабақтастық тапқандығына куә боламыз. Қазақ халқының бала тәрбиесіндегі салт-дәстүрлері мен ондағы сенім, түсініктерінің мәні ислам дінінің қабылдануына дейінгі халықтың наным-сенімдерінің бүгінге дейін сақталғандығынан дерек береді. Олар бір мезгілде қабаттаса қолданылып, бірін-бірі толықтыра түседі. Мұсылман діні, басқа халықтар секілді, қазақтарда да ислам дінінің әдет-ғұрыптары пайда болғанға дейінгі жергілікті діни әдет-ғұрыптармен астасып жатады. жүктеу/скачать 3,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|