1-ТАРАУ
Эдвард Л. Торндайк (3-тарау) б ш м тш р ге емес, гылыми деректерге CYHeHyi керек
деп жариялады (Popkewitz, 1998). ХХ гасырдын бipiншi жартысында АКШ-та бихе-
виористш психологияга деген кызыгушылык арта TYCTi.
Тагы бip кем ш ш п - структуралистер идеялардын ассоциациясын зерттегешмен,
бул ассоциациялардын калай пайда болатынын тYсiндipiп бере алмады. Сондай-ак
интроспекция тэс ш тшелей тYЙсiнy мен туануге Караганда анагурлым кYPдeлi болып
келетш пайымдау жэне мэсeлeнi шешу сиякты жогары психикалык пpоцeстepдi зерт-
теуге лайыкты эдiс пе, элде жок па деген мэселе жауапсыз калып отыр.
Ф ункционализм.
Титченер Корнеллде журген кезде орын алган баска да езгерютер
структурализмнщ маныздылыгын бipаз темендетп десе болады. Олардын бipi - тipi
оpганизмдepдiн мшез-кулкы жэне оларда болып жаткан психикалык процестер олар
дын коршаган ортага икeмдeлyiнe кемeктeсeдi деген кезкарасты устанатын
функцио
нализм
багыты (Heidbreder, 1933). Бул кезкарасты Чикаго университецнщ окытушы-
лары Джон Дьюи (1859-1952) мен Джеймс Энджелл (1869-1949) дамытты. Танымал
функционалистердщ тагы бipi Уильям Джеймс eдi. Функционализм 1890 жылдардан
бастап Бipiншi дуниежузшк согыска дeйiн америкалык психология саласынын басты
багыты болды (Green, 2009).
Джеймстщ ен басты eнбeгi - психология саласына тын езгepiс енпзген еш том-
дык «Психология непздерЬ (The Principles of Psychology) (1890) (Холл, 2003). Бул
енбектщ сабакка пайдалануга арналган кыскартылган нускасы да бар (James, 1892).
Джеймс ассоциационизм багытын колдамады, кepiсiншe, ол тэжipибe - ойды зерттеу-
дiн басты жолы дегенге сене отырып, эмпирикалык багытты устанды. Ол: «Карапа-
йым идеялар - сырткы факторлардын енжар кешipмeлepi емес, кepiсiншe, абстpактiлi
ойлау мен бiлiмнiн нэтижесЬ, - дeдi (Pajares, 2003).
Джеймстщ (1890) тш рш е суйенсек, сананы белшек акпараттардын жиынтыгы-
нан геpi уздiксiз процесс деуге болады. Тэжipибe езгерген кезде «ойлар -пзбеп» де
езгepeдi. «Туган кунiмiздeн бастап санамызда кептеген заттар мен жагдаяттар орын
алады. Бiздiн жай бip туйсiк деп отырганымыз - ете жогары денгейде орын алатын
дифференциалды зeйiн нэтижесй) (Vol. I, p. 224). Джеймс сананын максатын жеке
адамдардын коршаган ортага бешмделуше кемектесу деп сипаттайды.
Функционалистер Джеймстщ т ш р ш ез доктриналарында колданды. Дьюи
(1896) психологиялык процест де, сананы да бipтутас кубылыс peтiндe, белшекте-
мей карастыру керек деп есептедг «Тiтipкeндipгiш» пен «жауап» заттардын неме-
се жагдаяттардын pелiн сипаттайды, бipак бул pелдepдi тутас бip болмыстан белiп
карауга болмайды (Bredo, 2003). Дьюи Джеймстщ (1890) жанып турган шамды ус-
таймын деп колын куйдipiп алган кiшкeнтай бала жайындагы мысалын кeлтipeдi.
Тiтipкeндipгiш-жаyап тургысынан алып карайтын болсак, жанып турган шамды
керу - тiтipкeндipгiш, ал оны устау - жауап. Ал колын куйдipy - тiтipкeндipгiш де-
сек, онын жауабы ретшде колын тартып алуды айтуга болады. Дьюи бул р е т т т к п
шамды керу мен оган кол жeткiзy бip-бipiнe езара эсер ететш уйлескен iс-эpeкeт деп
тусiндipeдi.
Функционалистерге Дарвиннщ эволюция туралы eнбeктepi катты эсер ет'
1
'i. Олар
осыган суйене отырып, психикалык процестер организмнщ коршаган ортага бетм -
дeлiп, эpi карай емip суpyiнe калай эсер ететшш зepттeдi (Bredo, 2003; Green, 2009).
Оларды сондай-ак «психикалык процестер (ойлау, сезу, багалау) калай юке асады,
Достарыңызбен бөлісу: