Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

1-ТАРАУ
отырып, ол «сана бар» дегенд1 кесш айтты. Оны Декарттын эй гш «Ойлай алатын- 
дыктан бармын» (ойлау - болмысты аныктайтын бiрeгeй непз) дейпн накылынан 
байкауга болады. Жалпыдан жалкыга багытталган дeдуктивтi тэciлгe суйене отырып, 
ол кудайдын бар екенш дэлeлдeдi жэне «сана аркылы кол жетшзген идея - шындык» 
деген корытындыга кeлeдi.
Платон сиякты, Декарт та «сана-материя» жуптык (дуализм) жуйесш курды. 
Алайда Декарт жануарлардын эрeкeттeрi сиякты, адамнан тыс сырткы элeмдi механи- 
калык сипатта кeрдi. Адамдар ойлай бшу кабiлeтiнe карай аныкталады. Адам жаны 
немесе ойлау кабш ет онын эрекетше эсер eтeдi. Тэн санага эсер ете отырып, ceзiм 
мYшeлeрiн icкe косады. Дуализмдi кезиз кабылдай отырып, ол сана мен материяньщ 
езара байланысы туралы болжамды алга тартты.
Нeмic философы Иммануил Кант (1724-1804) рационалисток кезкарасты эрi ка­
рай жалгастырды. Ол езшщ «Таза санага сын» 
(Critique o f Pure Reason)
атты енбе- 
пнде сана-материя дуализмi хакында ой толгай отырып, «сырткы элем хаос кушнде 
болады, сананын кабылдауына байланысты, бiз оны бiр жуйеге немесе тэрппке ен- 
гiзiлгeн орта репнде кабылдаймыз» деп керceттi. Сана коршаган ортаны ceзiм му- 
шeлeрi аркылы кабылдайды жэне cубъeктивтi, табиги зандарга сэйкес, оны езгeртiп 
отырады. Бiз дуниенщ накты кандай eкeнiн кeciп айта алмаймыз, ал санамызда ка- 
лыптаскан куй оны езiмiздiн калай кабылдауымызга байланысты. Кант сананын бiлiм 
кезi рeтiндeгi релiн тагы да кайталай отырып, сананын тэжiрибeдeн тыс эрекет ете 
алмайтынымен кeлiceдi. Сырткы элем эсер етпейпн абcолюттi бiлiм деген болмайды. 
Кeрiciншe, акпараттын сырткы ортадан алынатынын жэне сана аркылы тyciндiрiлeтi- 
нiн ескерсек, бiлiм - эмпирикалык кубылыс.
Рационализм дeгeнiмiз - б ш м сана аркылы калыптасады дeйтiн доктрина. Крр- 
шаган ортада болып жаткан жагдайларды адамдар ceзiм мYшeлeрi аркылы кабылда- 
ганымен, идея сананын кызметше катысты пайда болады. Декарт пен Кант «сана кор­
шаган ортадан келш тускен акпаратка эсер етедЬ деген пайым жасайды. Ал Платон: 
«Б ш м - абсолютп жэне оны таза сана аркылы кабылдаймыз», - дейдг
Эмпиризм. Эмпиризмтц
рационализмнен айырмашылыгы - «бiлiм нeгiзi - тэжiри- 
бе» деген идеяны устанады. Бул кезкарас Платоннын шэкiртi жэне iзiн жалгастыру- 
шы Аристотельден (б.з.д. 384-322) бастау алады. Аристотель сана мен материянын 
аражiгiн накты айырып керсеткен жок. Онын ойынша, коршаган орта адамдардын 
сенсорлык (ceзiну) бiлiмiнe непз болады, ал, ез кезепнде, сана бiлiмдi (туракты, 
езгeрмeйтiн) зандылык деп кабылдайды. Табигат зандарын ceзiну аркылы емес, ке- 
рiciншe, коршаган ортадан акпарат кeлiп тускен кезде сана аркылы аныктай аламыз. 
Ариcтотeльдiн Платоннан айырмашылыгы - ол «б ш м нeгiзi болып табылатын кор­
шаган ортадан тыс калыптасатын идея деген болмайды» деп есептедг
Ариcтотeльдiн психология саласына ciнiргeн eнбeгi онын жадка катысты колдан- 
ган ассоциативт байланыс кагидаларына тiкeлeй катысты. Кдндай да бiр затты немесе 
окиганы еске алу соган уксас немесе одан баска, белгш бiр уакыт немесе кещстште 
орын алган заттарды немесе окигаларды еске тYciрeдi. Екi зат немесе окига негурлым 
уксас болган сайын, осыган уксас дYниeлeрдi согурлым eciмiзгe жиi аламыз. Мундай 
ассоциативп окыту тэciлi женiндe кептеген енбектерде айтылады (Shanks, 2010).
Бул саланын кернекп екiлдeрiнiн бiрi - эмпирикалык мектептщ iргeтаcын ка- 
лаушы, британдык философ Джон Локк (1632-1704) (Heidbreder, 1933). Ол «Адам- 
нын акыл-парасаты жайлы» 
(Essay Concerning Human Understanding)
шыгармасында

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: